O‘zbek filologiyasi fakulteti o‘zbek tilshunosligi kafedrasi o‘zbek dialektologiyasi

3) Turli holatda ham q//x undoshlarining almashinishi: toqta, toxta, toqsan, toxsan.

4) l//n undoshlarining almashinishi: koynek// koylak// kollak// konglek. Toshk. koynak // koylak // koynay.

To‘liq progressiv assimilyatsiya: Toshk. Tuzz’ < tuzn’ // tuzn’ng, shsh’ < shn’// shn’ng, tem’rr’ < tem’rn’ // tem’rn’ng; Namang. Qushsh’ < qushn’ //qushn’ng, gapp’ // gapn’ // gapn’ng, t shsh’ < t shn’ // t shn’ng.

Bu shevalar guruhi hozirgi zamon davom fe’lini ifodalovchi ikki morfologik belgiga ega:

A. –vot va uning fonetik variantlari: -vat, -ut; Toshkent va unga yaqin qishloqlar shevasi –vot; Namang. –ut; Uychi –vət;
B. –yəp shakli Farg‘ona vodiysidagi shahar (Andijon, Marg‘ilon, Qo‘qon) va shu kabi shaharlarga yaqin bo‘lgan qishloq shevalariga xos. Farg‘ona paradigmasiga Samarqand shakli ham yaqinlashadi: -op.
II. O‘zbek tilining qipchoq lahjasi. Bu lahjaga xos xususiyatlar prof. E.D. Polivanov va prof. G‘ozi Olim tasnifida atroflicha berilgan.
1. Fonetik xususitlari: a) kontrast juft unlilar [u/Y, o/o, q/i, a/ ] ning mavjudligi va buning natijasida singarmonizmning saqlanishi, tovushlarning o‘zak va affikslarda almashinishi; b) iyt, biyt so‘zlarida diftongning ishlatilishi; v) qisqa-uzun unlilarning farqlanmasligi, undosh tovushlarning tushib qolishi hisobiga bo‘ladigan ikkinchi darajali uzunlikning mavjudligi: sY:bat (suhbat); g) so‘z boshida y ning dj ga o‘tishi: djolv]: tag‘>tav; e) [g>y, g‘>y]: tegdi>tiydi, yig‘in>djqyqn; j) unlilar orasida p,k,q ning jaranglilashishi: qap>qabq, ek>egip, chiq>chqg‘qp; z) so‘z boshida h undoshining ortishi: ayvan>hayvan; i) so‘z ohirida k,q ning tushib qolishi: kichik>kichi.
2. Morfologik xususiyatlari: a) qaratqich va tushum kelishiklari affiksida n, d, t tovushlarining almashishi: -ni’ng//-ning, -di’ng//-ding, -ti’ng//-ting, -ni’//-ni, -di’//-di, -ti’//-ti; b) shaxs olmoshlarining jo‘nalish kelishigi shakli mag‘an, sag‘an, ug‘an; v) hozirgi zamon davom fe’lining –djtqr bilan yasalishi: baradjatqr; g) hozirgi-kelasi zamon sifatdoshi –tqg‘an bilan yasalishi: kelatqg‘an.