O‘zbek adabiyoti tarixi (Eng qadimgi davrlardan XV asrning hirinchi yarmigacha)

Mushkui holg‘a dushdi ui anda keyin,
Bir soatqa ko‘rmasa Yusuf yuzin,
Sabri qoimaz, angiamaz kirnsa so'zin,
Ne so‘ziasa, “Yusuf!” deyu so‘ziar emdi.
Ba’d azin tanangdan qon oidirsa,
Hajjom aning tomirina nishtar ursa,
Keia ei xoi qoni oqib yera tomsa,
Yer uza “Yusuf!” deyu yoziiir emdi.
Zuiayho majoziy ishq jarayonida sinovdan o‘tadi, haqiqiy ishqqaye- tishish uchun uning tani xuddi xas singari yonadi. Zuiayhoning majoziy ishqi uchun Yusuf asosiy vositadir. Yusufning cheksiz husni Zuiayhoni xasta qiigan, u to Yusufga yetishgunga qadar chekkan ixtirobiari, dard- iari - hajr qiynog‘i. Yuqoridagi ikki ruboiydagi hijron Zuiayhoni aqii- hushidan ayirgan, uning uchun hamma narsa, butun boriiq Yusuf bo‘iib jiivaianadi. Hatto tabib uni jismonan xasta deb qon oiadigan bo‘isa, yer- ga oqqan qon ham “Yusuf!” degan ismni tuproqqa yozadi.
Qui Aii lshqning bu timsoiini yana bir o‘rinda shunday tasvir- iaydi: Zuiayho va ayoiiar o‘tirgan uyga Yusuf kirib keiganda, sabzi to‘g‘rayotgan ayoiiar Yusufning husnini ko‘rib, unga shunchaiik mah- iiyo bo‘iib qoiadiiarki, hatto sabzi o‘miga barmoqiarini to‘g‘raganiarini sezmaydilar. Umuman, Zuiayho - iiohiy Ishq timsoiini o‘zida mujassam. etgan. Shu biian bir qatorda, Zuiayho qui bozorida Yusufni ko'rganda, hushdan ketib qoigan edi. chunki Zuiayhoda iiohiy qudrat bor bo‘yi biian namoyon bo‘lgan, u iiohiy oshiqiikning timsoii bo‘lib yuzaga chiqqan edi.
“Qissayi Yusuf’ning vatani “dindor va zohid Xorazm” deb fikr bii- dirgan F.Ko‘purilizodaning qarashi haqiqatga yaqin ekani haqiqiy ishq timsoiida ham yana bir bor o‘z isbotini topadi.
“Qissayi YusuP’ning badiiy xususivatiari. Yuqorida “Qissayi Yusuf’dan keitiriigan parchaiar shuni ko‘rsatadiki, asaming tiii sodda. Qui Aii xaiq tiiini, xaiq og‘zaki ijodini yaxshi biigan, xaiq og‘zaki ijodi- dagi badiiy tasvir vositalaridan unumii foydaiangan. Marian, xaiqjonii so‘zlashuv tilida azaldan qo‘llanib kelgan to ‘lin oy, sabo (tonggi shabo- da), bolshakar erin kabi poetik so‘zlar, inju tosh kabi an’anaviy obrazlar mumtoz adabiyotda keyingi davrlarda ham qo'llanib kelgan. Jumladan, to ‘lin oy iborasi yoming yuziga nisbatan ilk bor “Devonu lug‘atit-turk”da qo‘llangan. Shuningdek, bag'ri yonib, ko‘zga surma tortib, ko'zga il- may, quloq tutib tinglab kabi metaforalar va iboralar Qul Alining xalq tilini yaxshi bilganidan, so‘z tanlashda didli shoir ekanidan dalolatdir.
О‘zbek tilida non-tuz hurmati, non-tuzini yemoq kabi iboralar bor va bu ibora odamlaming bir-biriga o‘zaro hurmatini, bir-biriga bo‘lgan samimiyatini bildiradi. Bu so‘z Qoraxoniylar davri adabiyotida mav- jud. Hozirgi o‘zbek tilidagi non so‘zi “Qissayi Yusuf’da etmak tarzida qo‘llanadi. Yusuf akalariga qarata “Siz tuz-etmak bilmadingiz” deb ta’na qiladi. Etmak so‘zi o‘g‘uz tillariga oid turkiy tillarda, jumladan, hozirgi turk tilida ekmak tarzida saqlanganini aytib o‘tishimiz o‘rinlidir.