O‘zbek adabiy tilining taraqqiyot bosqichlari


URG‘U VA UNING NUTQDAGI AHAMIYATI



Download 83,4 Kb.
bet20/56
Sana02.09.2021
Hajmi83,4 Kb.
#162828
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   56
Bog'liq
2020 maxsus kurs uchun ona tili hammmasi

URG‘U VA UNING NUTQDAGI AHAMIYATI
Og‘zaki nutq oqimi bo‘linuvchanlik xususiyatiga ega bo‘lgan tovushlar ketma-ketligidan iborat. Bunday bo‘linuvchanlik xususiyatiga ega bo‘lgan tovushlar qatori segment birliklar qatori hisoblanadi. Lekin og‘zaki nutqi­miz faqat segment birliklardangina tashkil topmaydi. Bulardan tashqari, ketma-ket joylashgan va bo‘linuvchanlik xususiyatiga ega bo‘lgan tovushlar qatori ustiga qo‘yilgan ustsegment birliklarga ham ega bo‘ladi va bu birliklar nutqimiz ta’sirchanligini ta’minlaydi.

Ustsegment birliklar urg‘u, to‘xtam (pauza), nutqning emotsional bo‘yog‘i (darak, so‘roq, buyruq, his-hayajon) kabilarni o‘z ichiga oladi. Yuqorida ko‘rsatilgan ustsegment birliklarning jami nutq ohangini tashkil etadi.

Og‘zaki nutqimiz esa segment birliklar bilan ustsegment birliklarning o‘zaro munosabatidan iborat bo‘ladi. Ko‘pincha bunga imo-ishoralar, mimikalar qo‘shilib, nutqimizni yana ham ta’sirli, bo‘yoqdor qilishga xizmat qiladi.

So‘zlarning bo‘g‘inlardan tashkil topishini aytib o‘tgan edik. Talaffuzda bo‘g‘inlar bir xil talaffuz qilinmaydi.

Ikki va undan ortiq bo‘ginlardan tashkil topgan so‘zlarning talaffuzida bo‘ginlardan biri ma’lum sababga ko‘ra boshqalariga nisbatan kuchliroq talaffuz etiladi. Bu hodisa so‘z urg‘usi hisoblanadi.

Urg‘u yordamida nutq ko‘rkamlashadi, eshituvchiga yoqimli bo‘ladi, uni zeriktirmaydi. Turkiy, jumladan, o‘zbek tilida urg‘u o‘rniga ko‘ra ko‘chib yuruvchi urg‘u sanaladi. Masalan:

o‘rik, o‘rikzor - o‘rikzorlar - o‘rikzorlarga.

Ko‘rinadiki, o‘zbek tilida urg‘u, asosan, so‘zning oxirgi bo‘g‘iniga tushadi va so‘zni gap tarkibida boshqa so‘zdan ajratish hamda so‘z fonetik tarkibini uyushtirish vazifasini bajaradi.

O‘zbek tiliga arab, fors-tojik, rus va boshqa yevropa tillaridan o‘zlashgan so‘zlarda urg‘u barqaror o‘ringa ega. Bu urg‘uning o‘sha tillardagi ahamiyati bilan bog‘liqdir. Masalan: tadbir, monitoring, reklama, tijorat, ma’lum, bahor va h.k.

Urg‘u ma’no farqlash uchun ham xizmat qiladi.

bog‘lar - bog‘lar

hozir - hozir

yangi - yangi

etik - etik

akademik - akademik
Urg‘u ikkiga bo‘linadi: 1. So‘z urg‘usi. 2. Ma’no (frazaviy) urg‘usi.

So‘z urg‘usi so‘zdagi bo‘g‘inlardan biriga tushadi. Akademik litsey, akademik shoir.

Ma’no urg‘usi gapdagi ma’lum bir so‘zning boshqalariga nisbatan ta’kidlab, ajratib aytilishini ta’minlaydi. Masalan:
Samarqandda (boshqa biron-bir shaharda emas) afsonaviy obidalar ko‘p.


Download 83,4 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   56




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish