O‘za toʻy baxtli kunlarimiz asosi boʻlsin, aslo gʻurbatimiz emas

hunar  egallashi,  xayrli  ishlarga  sarf  qilmogʻiga  daʼvat  etgan  boʻlsa,  jadid  adabiyotining  yetuk

vakili  Choʻlpon  “...ilgari  vaqtlarda  bundogʻ  behuda  isroflik  toʻylar  ham  boʻlmas...”  deya  “Sadoyi

Fargʻona”  gazetasida  ommani  ortiqcha  mol-mulkini  millat  ravnaqi  yoʻlida  sarflashga  chaqirgan

edi.

Mana  shu  daʼvatlar  samarasi  oʻlaroq,  Turkiston  musulmonlarining  syezdida  “Shoʻroi  Islomiya”

tashkilotining  toʻy  va  maʼrakalarni  tartibga  solish  toʻgʻrisidagi  qarori  muhokamaga  qoʻyiladi  va  bu  qaror

1917-yil 27-aprel kuni “Najot” gazetasida eʼlon qilinadi.

Unda, jumladan, quyidagilar bayon etiladi:

Birinchi:  janoza  kuni  imom  va  ulamolarga  yirtish  va  choponlar  ulashmoq,  qarindosh-urugʻlarga  qora

kiyimlardek nimarsalar bermoq, yuvguvchi va otinlarga ijro xizmatlaridan ziyoda har xil kiyimlar bermoq,

otunlar kelib tovush chiqarib oʻqumoq, sadr qilmoq, ... kabi odatlarning taqiqlanishi.

Ikkinchi: qiz toʻylarida sovchigarchilik, fatir, kichik toʻy, qozon qaytarish, katta toʻy, bazm isroflari va yuz

koʻrar, hayitlarda mol yoyib kelin koʻrmoq, qiz oshi bermoq va nikoh kunlarida ilonchilar oʻynatmoq, yor-

yor  aytmoq,  xotunlarning  har  biriga  alohida  non  va  oshlar  tortmoq,  toʻqqiz-toʻqqiz,  sanduqlarda  chiqib

ketaturgʻon  koʻrfa  (koʻrpa)  va  fok  (pok)  koʻrpalardek  foydasiz  mollar,  koʻchalardin  siyocha  koʻtarib  yoki

aroba va toʻylarga gʻalla va boshqa xil narsalar ortub, toʻy yubormoq, qiz olardagi qalin olmoq va shunga

oʻxshash isrofot va bidʼatlar bilkulliya mamnuʼligi...

Uchinchi:  oʻgʻil  toʻyida  atrofdagi  mahallalardan  odamlar  chaqirib,  osh  bermoq,  uloq  bermoq,  xotun  osh

bermoq,  xatna  qilinadurgʻon  bolalarga  koʻcha  ba  koʻcha  sargardon  qilub  oqcha  yigʻmoq  va  shularga

oʻxshagan isroflar bilkulliya mamnuʼligi.

“Shoʻroyi  islom”  qarornomasi  shunday  yakunlanadi:  “Ushbu  tartibgʻa  muxolifat  qilgʻon  kishilarning

maʼraka  va  toʻylari  toʻxtamli  va  aybnoma  (protokol)  yozub,  qozilargʻa  topshurmoq  va  shahar

boshluqlarigʻa  havola  qilinadi.  Bunday  kishilargʻa  ittifoqi  musliminni  bu  kim  omilini  va  sharʼan  harom

boʻlgʻon  isrofgarchiligʻini  belgi  uchun  muhtaram  qozilar  shariatgʻa  muvofiq  qattigʻ  jazogʻa  mustahiq

qiladurlar.  Muhtaram  mahalla  imomlari  va  mahalla  komitetlaridan  iltimos  qiladurki,  ushbu  eʼlonnomani

xalqqa tushuntirib, xalqni ushbu tartibdan chiqmasligiga targʻib va tashviq qilsalar edi. Chunki janobi Haq

taʼoliy isrof qilgʻuvchilarni suymas”.

Koʻrinadiki,  bundan  100-yil  oldin  ham  hukumat  toʻy-maʼraka  va  boshqa  oilaviy  tadbirlarning  ikir-

chikirigacha meʼyorni belgilab berishga majbur boʻlgan. Demak, yaqinda Oliy Majlis palatalari tomonidan

toʻy-hashamlar, oilaviy tantanalar, maʼraka va marosimlar, marhumlar xotirasiga bagʻishlangan tadbirlarni

oʻtkazish tartibi toʻgʻrisidagi Nizomning qabul qilinishi zaruriy choradir.

Kim kafolat beradi?

---

7/6/2020

O‘zA - Toʻy baxtli kunlarimiz asosi boʻlsin, aslo gʻurbatimiz emas...

uza.uz/uz/society/to-y-baxtli-kunlarimiz-asosi-bo-lsin-aslo-g-urbatimiz-emas--18-09-2019?ELEMENT_CODE=to-y-baxtli-kunlarimiz-asosi-bo-lsin-aslo-g… 3/6

Xalq  oʻz  urf-odatlari,  tili,  dini,  tarixini  oʻzi  yaratadi.  Milliy  urf-odatlar  yillar  davomida  taraqqiy  etib,

zamonaviylashib  boradi.  Aks  holda  u  eskilik  sarqitiga  aylanadi  va  umuman  unutiladi.  Bugun  hayot

surʼatlari  misli  koʻrilmagan  darajada  oʻzgardi.  Turmush  tarzimiz,  kiyinishimiz,  shaharlarimiz,

dunyoqarashimiz  keskin  taraqqiy  etdi.  Davr  oʻtishi  bilan  hatto  ona  tilimiz  sayqallanib,  silliqlanib  borishi

haqiqat.  Agar  toʻylarimiz  shu  zaylda  murakkablashib,  ogʻirlashib  boraversa,  uning  odamlarni

bezdirmasligi, ortiqcha sarflarga bardosh berolmay, nikohsiz, toʻysiz oila qurish holatlari (bu allaqachon

kuzatilyapti) kuchayib ketmasligiga hech kim kafolat bera olmaydi.

Bir  yaqin  qarindoshingnikiga  toʻyga  borib  koʻnglini  olay  desang,  hech  boʻlmaganda  ikki-uch  kunlik

ishingdan, tirikchiligingdan qolishingga toʻgʻri keladi. Qizgʻin ish jarayoni boʻladigan tashkilot, korxonada

ishlaydiganlar kamida “odamgarchiligi yoʻq”qa chiqadi. Xalq ogʻzaki ijodidagi “qirq kechayu qirq kunduz

toʻy  berib”  degan  jumlalar  ertaklarda  uchraydi,  ertakdagi  hamma  narsani  qabul  qilish  ongli  mavjudotga

xos  emas.  Zero,  har  bir  inson  jamiyatda  yashaydi,  shunday  ekan,  jamiyat  qoidalari  bilan,  jamoatchilik

bilan hisoblashmaslikka hech kimning haqqi yoʻq.

Maqsad ehsonmi yo shuhrat...

Toʻyni hech kim, hech zamonda taqiqlamagan. Zotan, musulmonchilikda nikoh asosida oila qurish, xatna

qilishdek muborak sunnat amallar bajarilganda dasturxon yozish ehsonning bir shakli sifatida qadrlanadi.

Toʻy  –  ehsonning  bir  shakli.  Ehson  esa  pinhona  qilinganda  Allohga  koʻproq  manzur  boʻlishi  aytiladi

manbalarda. Shunday zotlar borki, ularning xayrli ishlarini faqat Alloh va oʻzlarigina bilganlar. Biz bergan

toʻylarimiz nari borsa oʻzimiz olamdan oʻtganimizgacha eslanadi.

Xondamirning “Makorimul axloq” asarida keltirilishicha, hijriy 906-yil boshlarida (1500-yil) Hirot shahri va

uning  atrofidagi  aholidan  zarur  xarajat  uchun  100  ming  dinor  kepakiy  undirish  haqida  hukumat

tomonidan  farmon  keladi.  Ushbu  mablagʻning  50  ming  dinori  bulukot  dehqonlari  va  moldorlaridan

undirilib, qolgan qismini xonadon boshiga sochish yoʻli bilan Hirot ichida istiqomat qiluvchilardan yigʻish

rejalashtiriladi  va  bu  reja  hazrat  Alisher  Navoiyga  yetkaziladi.  Buyuk  amir:  “Bu  fursatda  xalq  ustiga

oʻrinsiz  soliq  solishni  oliy  darajali  sohibqiron  davlatiga  munosib  koʻrmaymiz”,  deydi  va  shu  vaqtning

oʻzidayoq zarur mablagʻni shaxsiy hisobidan qoplab yuboradi. Xalqning cheksiz rahmati hamda duosiga

sazovor boʻladi. Mana, insonning xalq qalbida barhayot yashab qolishiga nimalar sabab boʻladi. Alisher

Navoiy  faqat  oʻlmas  ijodi  bilangina  emas,  saxovatpeshaligi,  qurdirgan  yoʻllari,  koʻpriklari,  xonaqoyu

masjidlari, madrasalari, shifoxonayu dorixonalari, hammomlari bilan ham oʻziga abadiy haykal qoʻygan.

Buyuk adibning “Mahbub ul qulub” asarida keltirilishicha: “Isrof qilish – saxiylik emas, oʻrinsiz sovurishni

aqlli  odamlar  saxiylik  demas.  Halol  molni  kuydirganni  devona  deydilar,  Kimki  xalqqa  koʻrsatib  ehson

bersa,  u  pastkash.  Tilagandan  soʻng  berish  ham  saxovatdan  yiroq”.  Navoiy  nazdida  soʻramaguncha

bermaydigan,  birovdan  olib,  nopok  yoʻllar  bilan  davlat  topib,  ehson  qiladigan,  muhtojligiga  emas,

---

7/6/2020

O‘zA - Toʻy baxtli kunlarimiz asosi boʻlsin, aslo gʻurbatimiz emas...

uza.uz/uz/society/to-y-baxtli-kunlarimiz-asosi-bo-lsin-aslo-g-urbatimiz-emas--18-09-2019?ELEMENT_CODE=to-y-baxtli-kunlarimiz-asosi-bo-lsin-aslo-g… 4/6

martabasiga  qarab  muomala  qiladigan  (bundaylar  kunduzi  quyoshga  yordam  beraman  deb  sham

yoqadigan kimsalarga oʻxshatiladi) odam saxiy emas.

Bugun  ham  maktablar  qurishga,  koʻchalarni  obod  qilishga,  kasalmand  kishilarni  davolashga,

kimlarningdir taʼlim olishiga katta-katta mablagʻ ajratib saxovat koʻrsatib, oʻz ortiqcha daromadlarini xayrli

ishlarga sarflayotgan haqiqiy islomiy, moʻmin, davlatmand yurtdoshlarimiz kam emas.

Yelkadagi togʻ yoxud toʻy – toʻyga oʻxshasin

Millatlar faqat tili, dini, kiyinishi bilan emas, balki turmush tarzi, toʻylari bilan ham farqlanadi. “Ommaviy

madaniyat”  degan  balo  milliy  madaniyat  ufurib  turadigan  oʻzbekona  toʻy  tasviriga  ham  oʻzining  haddan

tashqari  ochiq  kelinlik  liboslari,  musiqalari,  “love  story”  kabi  dinimiz,  turmush  tarzimiz,  milliy

mentalitetimizga zid detallari bilan suqilib kirdi, toʻylarimizdagi milliy ruh yoʻqolish arafasiga kelib qoldi.

Nazarimizda, bugun toʻylarni tashkil etish bilan bogʻliq muvozanat ancha izdan chiqqandek. Hozir nikoh

toʻylarida  kuyov  xonadoniga  emas,  kelin  tomonga  kuyovga  sarpo  qilish,  uning  uyini  jihozlash,  kunda

keladigan  sovchilarni  ziyofat  qilib,  bosh-oyoq  sarpo  bilan  kuzatish  majburiyatlari  tushmoqda.  Toʻy

sarpolari bilan bogʻliq turli mashmashalar kuyovning kelinga bergan toʻy sovgʻalari bilan emas, aksariyat

hollarda  kelinning  kuyov  va  uning  qarindosh-urugʻiga  qilgan  sarpolari,  sepidagi  kamchilik  bilan  bogʻliq

boʻlib qolmoqda. Bugun katta qarz evaziga qizini kam qilmay turmushga uzatib, keyin olgan qarzlari foizi

oshib ketgach toʻlay olmay, eru xotin, qudalar oʻrtasida janjal chiqib, 15-25 yillab turmush qurgan oilalar

buzilib  ketayotgani  gʻoyat  tashvishlanarli.  Shuningdek,  yosh  oilalar  oʻrtasidagi  ajrimlar  soni  yildan-yilga

ortayotgani  ham  hech  kimga  sir  emas.  Bu  turdagi  ajrimlarning  90  foizdan  ortigʻi  aynan  toʻylar,  qudalar

oʻrtasidagi sarpo talashishlar tufayli yuzaga kelmoqda.

Qolaversa,  “kam  boʻlmay”  qabilida  toʻy  qilish  uchun  xorijiy  yurtlarga  mablagʻ  toʻplayman  deb  ketib,

nogiron, kasalmand boʻlib qaytayotganlar, hatto shu toʻyga yetolmay olamdan oʻtayotganlar yoʻqmi?!

Xalqimizda  “Toʻylar  qilib,  yelkangdan  togʻ  tushsin”,  “Haloldan  topganing  toʻylarga  buyursin”  kabi

olqishning  ommalashgan  shakllari  mavjud.  Demak,  toʻy  –  “yelkadagi  togʻ”,  toʻydan  soʻng  chindan  ham

shu togʻ qulasin, xalqning yaxshi kuni ramzi boʻlgan toʻy – toʻyga oʻxshasin. U ortida koʻngilsizlik yotgan

mudhish  kunni  eslatmasin.  Har  bir  oila  tarixida  har  qanday  toʻy  oltin  harflar  bilan  bitilsin.  Orzu-havasni

dabdaba,  hashamatda,  deb  bilgan  har  bir  inson  bir  haqiqatni  anglab  yetsin:  halol  mehnat  evaziga

topilgan pul bunday oson sovurilmaydi. Oqil, iymoni butun odam mablagʻini oʻrinli sarflashni biladi.

Toʻy shaxsiy ish emas...

Toʻy shaxsiy ish emas, u mamlakat va millat taqdiriga daxldor ijtimoiy ahamiyatga ega masala. Koʻpdan

kam boʻlmay qabilida oʻtkazilgan hashamatli toʻyning oqibatlari tufayli koʻngilsizlik kelib chiqsa, bu faqat

---

7/6/2020

O‘zA - Toʻy baxtli kunlarimiz asosi boʻlsin, aslo gʻurbatimiz emas...

uza.uz/uz/society/to-y-baxtli-kunlarimiz-asosi-bo-lsin-aslo-g-urbatimiz-emas--18-09-2019?ELEMENT_CODE=to-y-baxtli-kunlarimiz-asosi-bo-lsin-aslo-g… 5/6

shu  oilaning  musibati  boʻlib  qolmaydi.  Oila  –  jamiyatning  bir  boʻgʻini.  Uning  tanazzuli  jamiyat,  millat

tanazzuli demak.

Azaldan,  kelin  –  birovning  jondan  aziz  farzandi  –  kuyov  tomondan  sovchi  vositasida  soʻralgan.  Kelin

tomon maʼqul koʻrsa, kelin uchun davr mutasaddilari tomonidan belgilangan mahr (baʼzan qalin puli, sut

puli,  koʻrmana  kabi  nomlar  bilan  yuritiladi),  kiyim-kechak,  taqinchoqlar,  ota-onasiga  sovgʻa-salom,

yaqinlariga ziyofat berib toʻy oʻtkazilgan. Mana, bizning urf-odatlarimiz. Bugungi toʻylar shuhratparastlik,

manmanlik,  kibr,  oʻz-oʻzini  koʻz-koʻz  qilish  vositasiga  aylanib  qolmayaptimi?!  Modomiki,  toʻy  milliy

madaniyatimiz,  maʼnaviyatimizning  bir  boʻlagi  ekan,  uni  oʻz  manfaati  yoʻlida  bachkanalashtirish,

murakkablashtirishga kimning haqqi bor?!

Bugun dunyoning allaqayerida ming-ming yillik tarixga ega shaharlar urush oʻchogʻiga aylanib, yer bilan

yakson  qilinmoqda,  qaysidir  mamlakatlarda  ocharchilik  tufayli  odamlar  qirilib  ketmoqda.  Tabiiy  ofat

qancha-qancha  mamlakatlar  iqtisodini  tanazzulga  burmoqda.  Unutmaylik,  Alloh  neʼmatidan  hamma

birdek  bahramand  emas.  Neʼmatning  qadriga  yetaylik,  shukr  qilaylik.  Atrofda  yuz  berayotgan  mudhish

voqealarning bizga daxli yoʻq, deb xotirjam boʻla olmaymiz. Bu xavf farzandlarimizni, yaqinlarimizni oʻz

domiga  tortishi  uchun  masofaning  uzoqligi,  chegaralarimizning  mustahkamligi  kifoya  qilmaydi.  Biz

yashayotgan asrda hamma soha taraqqiy etgan, jumladan, millatni mahf etish usullari ham.

Ayol oqila boʻlsa...

Toʻy oldi-berdisi bilan bogʻliq kelib chiqadigan muammolarga deyarli ayollar sababchi boʻladi. Achinarlisi,

ular  koʻpincha  bu  masalada  erkaklarni  ham  izmiga  sola  oladi.  Ayoli  maʼnaviy  yuksak,  iymonli,  oqila

boʻlgan oilalarda bunaqa muammolarga duch kelinmaydi. Negaki, ayolgina xalq turmush tarzining har bir

jabhasi  –  oila,  mahalla,  urf-odatlar,  taʼlim  muassasasi  –  tarbiya  oʻchoqlariga  chuqur  kirib  bora  oladi.

Mahalladagi tadbirlarning asosiy ishtirokchisi ham, urf-odatlarimizning tashkilotchisi ham, bola bilan eng

koʻp  birga  boʻladigan  tarbiyachi  ham,  qoʻni-qoʻshni,  qarindosh-urugʻ  bilan  aloqani,  munosabatlar

muvozanatini izmida tutib turadigan oilaning asosiy vakili ayoldir.

Hurmatli  ayollar,  mushohada  qilib  koʻraylik-chi,  oʻtgan  asr  boshlarida  millat  jonkuyarlari  –  jadidlar

tashabbusi bilan Turkiston musulmonlarining syezdida, bugun Oliy Majlisda toʻy-hasham muammosining

muhokamaga qoʻyilishiga qanchalik hissamiz bor?

Bugun  qizlarimiz  kuyov  uyiga  behisob  sarpo,  qimmatbaho  mebellar  bilan  kirib  bormoqda,  eldan  kam

qilingan  holatlarda  bechora  kelin,  uning  ota-onasi  mulzam  boʻlib,  oilaga,  tomonlar  munosabatlariga

sovuqchilik  tushmoqda.  Biz  –  onalar  oʻz  molparastligimiz,  oʻzimizni  oʻzgalarga  koʻrsatib  qoʻyishga

urinishlarimiz  bilan  farzandlarimiz  baxtiga  soya  solayapmiz,  katta  sep  bilan  kuyov  eshigiga  borgan

qizimiz  koʻngliga  kalondimogʻlik,  olib  borgan  mol-dunyosidan  sarmastlik,  kuyov  va  uning  xonadonini

mensimaslik urugʻlarini qadayapmiz, toʻydan keyingi mojarolarga oʻzimiz sabab boʻlyapmiz...

---

7/6/2020

O‘zA - Toʻy baxtli kunlarimiz asosi boʻlsin, aslo gʻurbatimiz emas...

uza.uz/uz/society/to-y-baxtli-kunlarimiz-asosi-bo-lsin-aslo-g-urbatimiz-emas--18-09-2019?ELEMENT_CODE=to-y-baxtli-kunlarimiz-asosi-bo-lsin-aslo-g… 6/6