|
O`ttiz uchinchi mashg`ulot
Asos va qo‘shimchalar imlosi
33. Qo‘shimcha qo‘shilishi bilan so‘z oxiridagi unli o‘zgaradi:
1) a unlisi bilan tugagan fe’llarga -v, -q, -qi qo‘shimchasi qo‘shilganda a
unlisi o aytiladi va shunday yoziladi: sayla-saylov, sina-sinov, aya-ayovsiz, so‘ra-
so‘roq, bo‘ya-bo‘yoq, o‘yna-o‘ynoqi, sayra-sayroqi kabi;
2) i unlisi bilan tugagan ko‘pchilik fe’llarda -v, -q qo‘shimchalari
qo‘shilganda bu unli u aytiladi va yoziladi: o‘qi-o‘quvchi, qazi-qazuvchi, sovi-
sovuq kabi. Lekin i unlisi bilan tugagan ayrim fe’llarda -q qo‘shilganda bu unli i
aytiladi va yoziladi: og‘ri-og‘riq, qavi-qaviq kabi.
Eslatma:
1) undosh bilan tugagan barcha fe’llarga -uv qo‘shiladi: ol-oluv, yoz-yozuv
kabi;
2) undosh bilan tugab, tarkibida u unlisi bor fe’lga -uq qo‘shiladi: uz-uzuq,
yut-yutuq kabi. Lekin uyushiq, burushiq, uchuriq, (shuningdek, bulduriq) kabi
so‘zlarning uchinchi bo‘g‘inida i aytiladi va yoziladi.
Matnni o‘qing.
Ayol mo‘jizasi
* Tabiatda bitta mukammal mo‘jiza bor, u – Ayoldir!
Erkak g‘ayrati va ilmi bilan dunyo quradi, ayol latofati va hilmi bilan. Erkak
hamisha bezovta, borini sarflab dunyo kezgani kezgan, ayol – osuda, mehrini
sarflab uyini bezagani bezagan. Erkak uchun dunyo – uy, ayol uchun uy – dunyo.
Erkakning qismati jabr, ayolning qismati – sabr. Chunki erkak jabr tortib taxt
topadi, ayol sabr qilib – baxt...
Ayollar qismatiga qarab yurtning qismatini aytib bersa bo‘ladi.
Ayolning bir narsaga hech ishongisi kelmaydi – qariganiga. Shuning uchun
ham vaqt daryosini orqaga qaytarishni orzu qilmagan ayolni topish dushvor.
* Hamd va hadyaga ziqna kishi ayolga do‘st bo‘la olmaydi.
* Ikki purma’no hikmat bor. Birinchisi – ayol qulog‘i bilan sevadi, erkak – tili
bilan. Ikkinchisi – haqiqat gapiruvchining tilida emas, eshituvchining qulog‘ida.
Bu ikki hikmatni bir-biriga qo‘sholsangiz, ayol diliga yo‘l topasiz.
81
“Asal” deb “zahar” totish – erkak qismati, “asal”dan erkak bezmasin deb,
“zahar” bo‘lish – ayol hikmati.
Ayol o‘zini malika bilib qanchalik ko‘z-ko‘z qilmasin, o‘zi tuqqan
farzandining cho‘risi ekanini aslo unutmaydi.
Erkak uchun sevilish emas, sevmaslik azob, ayol uchun sevish emas,
sevilmaslik azob.
* Malik bo‘lishni istamagan yigit yo‘q, malika bo‘lishni istamagan qiz.
* Erkaklar aqlli ayolga emas, chiroyli ayolga uylanishni ma’qul ko‘radilar.
Chunki, birinchisi ular dilida hasad uyg‘otadi, ikkinchisi – havas. Havas bilan bir
umr yashash mumkin, hasad bilan-chi? Aslo.
Er ko‘rgan ayolning erkaligi boshqa, ayol ko‘rgan erkakning – ayyorligi.
Ayollardan faylasuf chiqqan emas. Chunki ular donolik qilishdan donolar
tug‘ishni afzal ko‘radilar.
Baxtiyorlik boisini ayol o‘zida deb biladi, baxtsizlik boisini – erida.
Hatto rad qilib bo‘lmas dalillar bilan aybini isbotlasang ham, ayol o‘z
begunohligini isbotlash uchun dalil topa oladi.
Ayolning raqibi – ayol.
Mahbubasi ilhom yoki dalda bermaganida, erkak zoti birorta ham arzigulik
kashfiyot qila olmasdi. Shuning uchun u barcha kashfiyotlarni ayol ismi bilan
ataydi va o‘z ojizligini bilmagan holda, oshkor etadi.
Ayollar birlashsa taxtlar, chegaralar va saltanatlarga o‘rin qolmasdi, barcha
xalqlar bir davlatga fuqaro bo‘lib, bir dinga e’tiqod qo‘yib, bir mavjudotdan najot
kutib yashardi. O‘sha davlat, o‘sha din, o‘sha mavjudot – ayoldir, ayol!
Ayol rad etgan hikmatdan hikmat topa olgan odamgina yashashdan hikmat
topa oladi.
Alla – mangulik madhiyasi. Allada barcha donishmandlar topgan va hali
topolmagan donishmandlik yashiringan.
Ayol mavjudligining o‘zi bir ziynat!
Sevganlar ko‘p, sevilganlar oz. Sevganlar ham, sevilganlar ham ayol hukmida.
(V.Alimasov)
82
34. k, q undoshi bilan tugagan ko‘p bo‘g‘inli so‘zlarga; shuningdek, bek, yoq
kabi ayrim bir bo‘g‘inli so‘zlarga egalik qo‘shimchasi qo‘shilganda k undoshi g
undoshiga, q undoshi g‘ undoshiga aylanadi va shunday yoziladi: tilak-tilaging,
yurak-yuragim, kubok-kubogi, bek-begi; tayoq-tayog‘i, qoshiq-qoshig‘i, yaxshi-
yaxshirog‘i, yo‘q-yo‘g‘i kabi. Lekin ko‘p bo‘g‘inli o‘zlashma so‘zlarga, bir
bo‘g‘inli ko‘pchilik so‘zlarga egalik qo‘shimchasi qo‘shilganda k, q tovushi
aslicha aytiladi va yoziladi: ishtirok-ishtiroki, ocherk-ocherki, erk-erki, huquq-
huquqim, ravnaq-ravnaqi, yuq –yuqi kabi.
Quyidagilardan egalik qo‘shimchasi qo‘shilganda fonetik o‘zgarish
bo‘ladigan so‘zlarni ajrating va ko‘chiring.
shahar
ona
burun
og‘iz
qoshiq
chelak
tilak
erk
kasb
farq
qishloq
qorin
qo‘shiq
oshiq
bek
taroq
o‘roq
boshliq
so‘roq
tumshuq
kurak
zirak
devor
kitob
lab
go‘zal
qo‘l
osmon
raqib
sadoqat
tuproq
qo‘rg‘on
Matnni o‘qing va qo‘shimcha qo‘shilishi natijasida tarkibida o‘zgarish
bo‘lgan so‘zlarni ko‘chiring.
Do'stlaringiz bilan baham: |
