Oybek rashidov

2.  IX-XII  asrlarda  hukmron  bo‘lgan  sulolar  davrida  kutubxona-
arxivlarining  shakllanishi. 
Ko‘pgina  manbalardan  bizga  malumki,  toxiriylar, 
somoniylar,  qoraxoniylar,  g‘aznaviylar  va  xorazmshohlar  saroylarida  kutubxona- 
arxivlari  mavjud  bo‘lgan.  Bu  davrda  Marv,  Nishopur,  Ray,  Balx,  Hamadon,  Tus, 
Buxoro,  Samarqand,  Urganch,  Xiva,  Nisa,  Termiz  va  boshqa  shaharlarning  har 
birida  o‘nlab  davlat,  vaqf  va  shaxsiy  kutubxonalar  vujudga  kelgan.  Ularda  ko‘p 
minglab  Arastu,  Aflotun,  Iqlidus,  Batlimus,  Suqrot,  Arximedlarning  nodir 
qo‘lyozmalari,  shuningdek,  qadimgi  hind,  pahlaviy,  yunon,  arab,  fors  va  turkiy 
tillarda  yozilgan  olim,  mutafakkirlar  asarlarining  asl  nusxalari,  tarjimalari 
saqlangan. Kutubxonachilik yuqori darajada rivojlanib, sifat jihatdan o‘sha davrdagi 
Ovro‘po  yoki  dunyoning  boshqa  mamlakatlaridan  benihoya  ustun  edi.  Masalan, 
Yevropaning XII asrdagi barmoq bilan sanarli eng mashhur kutubxonalarida 150-

---

26 
 
200 jilddan nari borsa 500 nusxa kitob bo‘lgani holda, Buxoro, Samarqand, Marv, 
Nishopur,  G‘azna,  Urganch  shaharlarda  minglab  kitob  nusxalari  saqlangan. 
Masalan, birgina Bog‘doddagi “Xizant-ul-Ilm” kutubxonasida Qur’oni Karimning 
yuzlab  nusxasi,  10 400  dan  ortiq  turli  mutafakkirlar  asarlarining  eng  nodir,  asl 
nusxalari  saqlangan.  Samarqand,  Buxoro,  Balx,  Hamadon,  G‘azna,  Urganch  va 
boshqa  shaharlarning  har  birida  o‘nlab  etti  iqlimga  dong‘i  ketgan  kutubxonalar 
kecha-kunduz ishlab turgan. 
Kutubxonalar  shaxsiy,  vaqf  (masjid  va  madrasalarda)  va  saroyda  tashkil 
etilgan.  Ularning  ko‘pchiligida  kitoblar  o‘z  sohalari  bo‘yicha  kataloglashtirilgan, 
tartibga  solingan,  maxsus  va  malakali  xodimlar  biriktirilgan.  Shuningdek, 
kutubxonalar  farroshlar,  qorovullar  va  boshqa  xodimlarga  ega  bo‘lib,  to‘la 
moliyaviy  ta’minlangan.  Ulardagi  kitoblarni  kutubxonaning  o‘zida,  shuningdek 
ma’lum garov evaziga, ko‘pincha pulga uyga olib o‘qish mumkin bo‘lgan. 
O‘rta  Osiyo  kutubxonalari  Hindiston,  Eron,  Istambul,  Qohira  shaharlarida 
Sharq  tili  va  uslublarida  bitilgan,  shuningdek,  O‘rta  Osiyoning  yirik  shaharlarida 
yashab  ijod  etgan  adib  va  xottotlar  tomonidan  tayorlangan  kitoblar  hisobiga 
kengayib, boyib bordi. Mo‘g‘ullar istilosiga qadar (XI - XII aslar) Marvda saqlangan 
Saljuqiylar va Gurgunchdagi Xorazmshoxlar kutubxonalari juda mashxur bo‘lgan.