Ovqat hazm qilish organlarining yosh xususiyatlari, moddalar va energiya almashinuvi, ovqatlanish gigiyenasi

Ingichka ichakda ovqatning xazm bo’lishi.
 
Ingichka ichakning uzunligi katta odamlarda 
6- 7 m, diametri 2,5-3 sm. Ingichka ichak 12 barmoqli ichak - 20 sm, och ichak va yon bosh 
ichakka bo’linadi. Oshqozon qisman parchalangan ovqat bo’lagi 12 barmoqli ichakka tushadi. 
Bu yerda jigardagi o’t pufakda ishlab chiqilgan o’t suyuqligi va oshqozon osti bezida . ishlab 
chiqilgan oshqozon ost bezining shirasi yordamida va 12 barmoqli ichak devorlarida ishlab 
chiqilgan ichak shirasi ta‘sirida ovqat bo’tqasi parchalanadi. Ichak shirasi 99% suv, qolgan qismi 
organik modda, fermentlardan (eripsin, lipaza, amilaza) va tuzdan iborat bo’ladi. Bir sutkada 1 
,5-2 litr ichak shirasi ishlab chiqariladi. Ichak devori ishqoriy xususiyatga ega. Ichak devorlari 
juda ko’p so’rg’ichlardan iborat bo’lib, ular qon tomirlariga juda boy bo’ladi. Parchalangan 
ovqat shular yordamida qonga suriladi. Bolalarda ichakning uzunligi tanasiga nisbatan katta 
odamnikiga qaraganda uzun. Bola yoshi ortishi bilan ichak shirasini miqdori va fermentlarning 
kontsertratsiyasi ortib boradi. Oshqozon osti bezi ikki xil vazifani bajaradi. Uning og’irligi 
chaqaloqlarda - 2,63 g, 12 yoshda uning uzunligi kata odamnikiga teng bo’ladi. Me‘da osti 
bezining og’irligi 70-80 g. barg shaklida, uning boshi, tanasi, dum qismlari bo’ladi. Me‘da osti 
bezi bir sutkada 500800 sm3 shira ishlab chiqaradi. Uning 98% suv, qolgan qismi oqsil va 

---

tuzdan iborat. Shira tarkibidagi fermentlar, ya‘ni eripsin, peptonlarni aminokislotalargacha, 
lipaza yog’larni yog’ kislotasi va glitsiringacha parchalaydi. 
 
Jigar.
 
Jigar organizmdagi eng katta bez bo’lib, og’irligi 1,5 kg chap qovurg’alar ostida 
joylashgan. Jigar quyidagi vazifalarni bajaradi: darvoza venasini h osil qilgan vena qon tomiri 
ovqatdagi va qondagi zaxarli moddalarni zaxarsizlantiradi; qon deposi xisoblanadi. Bu yerda 
10% qon zapasi saqlanadi; o’lgan eritrotsitlar jigarda to’planadi, bolalarda esa eritrotsitlar h osil 
bo’ladi; Kuper xujayralarida o’t, suyuqligi ishlab chiqariladi; Jigar ortiqcha glyukozani glikogen 
sifatida zapas saqlab turadi; Jigar tana temperaturasini turg’un saqlashda ishtirok etadi. Jigardan 
doimiy ravishda ovqatlangandan 20-30 minutdan so’ng o’t ajralib chiqadi va 12 barmokli 
ichakka quyiladi. Ut yog’larni emulsiyalaydi, suvda yaxshi erishini tezlashtiradi, ovqat xazm 
qilish kanalini xarakatini yaxshilaydi, ichakdagi mikroblarni o’ldiradi. Bolaning yoshi ortishi 
bilan jigarniig h ajmi, og’irligi tuzilishi o’zgarib boradi. Yangi tug’ilgan bola jigarning og’irligi 
130 g, 2-3 yoshda - 460 g, 6-7 yoshda - 675 g, 8-9 yoshda - 720 G, 12 yoshda - 1130 g, 16 
yoshda - 1260 g. Bolalar o’t kislotasining kontsentratsiyasi va miqdori kam bo’ladi. 
Xazm kanalining xarakatlari. Odam ovqatlangandan 15 minutdan so’ng ichak muskullari 
qisqarib, ichak xarakatlana boshlaydi. U uch xil peristaltik, segmentli, mayatniksimon 
xarakatlanadi. Ichak xarakatlanganda ovqat massasi qorishadi, to’g’ri ichak tomonga 
xarakatlanadi. Ichakning reflektor yo’lidan qisqarishi ichak devorini ximik va mexanik 
ta‘sirlanishi tufayli vujudga keladi. Ovqat butkasi bolalarda ingichka ichakda jami 12-30 soat 
atrofida utadi.