Ингичка ичакда овкат хазм булиши
Ингичка ичак овкатнинг мономерларга парчаланиб,кон ва лимфага суриладиган холатга айланишини таъминлайди.Ингичка ичакда овкат олдин унинг бушлигида ,кейинчалик ичак эпителийси зонасида,унинг микроворсинкаларида ва гликокаликсда фиксацияланган ферментлар ердамида хазм килинади.
Б у ш л и к д а г и ва д е в о р я к и н и д а г и ОХК меъда ости ва ичак шираси ферментлари иштирокида содир булади ,бу жараенда ут хам мухим роль уйнайди.
ОХК жараенида ун икки бармок ичак катта мохиятга эга. Буш холатда ,химус булмаганда бу ичакда мухит кучсиз ишкорий (рН7,9-8,0) булади. Меъдадан нордон массалар утганда мухит нордонлашади,лекин тезда хлорид кислота ут, меъда ости ва ичак шираси томонидан нейтраллаштирилади.Шу билан бирга пепсин таъсири тугайди. Ун икки бармок ичакда нордонлик канча юкори булса, меъда ости секрецияси шунча жадаллашади ва меъдадан ичакка овкат утиши секинлашади.
Одам меъда ости бези бир кеча-кундузда 1,5-2,0л шира ажратади.Бу шира рангсиз тиник суюклик булиб, унинг рН 7,8-8,4 ва таркибидаги бикарбонатларга боглик.Шира таркибида нартий ва калий хлоридлари хам бор,хлоридлар ва бикарбонатлар микдори тескари мутаносибдир.
Меъда ости шираси оксиллар,еглар ва карбонсувларни парчалайдиган ферментларга бой. А м и л а з а , л и п а з а ва н у к л е- а з а фаол шаклда ажратилади, протеазалар нофаол булади, кейинчалик бошка ферментлар уларни фаоллаштиради.
Меъда ости ширасидаги т р и п с и н о г е н ун икки бармок ичакда унинг энтерокиназа ферменти таъсирида трипсинга айланади.Трипсин хам трипсиногенни фаоллаштиради, жараенни Са2+ ионлари жадаллаштиради.
Иккинчи фермент химотрипсин хам фаол булмаган х и м о т р и п- с и н о г е н шаклида ажратилади ва трипсин томонидан фаоллаштирилади.Химотрипсиноген ва химотрипсиннинг бир неча турлари мавжуд.Трипсин , химотрипсин ва эластаза оксиллардаги ички пептид богларни парчалайди,юксак молекулали полипептидларни куйи молекулали пептидлар ва аминокислота- ларгача парчалайди.
Меъда ости бези п р о к а р б о к с и п е п т и д а з а А ва В ,п р о- э л а с т а з а ва п р о ф о с ф о л и п а з а н и синтезлайди. Трипсин таъсирида булар карбоксипептидаза А ва В ,эластаза ва фосфолипазага айланади.
Меъда ости шираси полисахаридларни олиго-,ди- ва моносахаридларга парчалайдиган альфа-амилазага бой.Ширадаги р и- б о н у к л е а з а ва д е з о к с и р и б о н у к л е а з а нуклеин кислоталарга таъсир этади. Панкреатик липаза егларни моноглицеридлар ва ег кислоталарига парчалайди. Ф о с ф о л и п а з а А ва э с т е р а з а хам липидларга таъсир этади.Липазанинг егларни гидролизлашини ут ва Са2+ ионлари кучайтиради.
Меъда-ичак йулларида овкат булмаганда меъда ости шираси оз микдорда ажратилади. Овкат кабул килишдан 2-3 дакика утганда секреция кескин кучайиб,овкат таркибига боглик холда 6-14 соат давом этади. Ажратиладиган шира хажми,таркиби ва секреция динамикаси овкат микдори ва сифатига боглик.Оксилли овкат панкреатик шира таркибида протеазалар купайишига ,егли овкат-липазалар ва карбонсувлар-амилазалар купайишига олиб келади. Хазм тизими ,хусусан меъда ости бези узок вакт давомида бир хил овкат истеъмол килишга мослашган.Бу хает шароити еки урф-одатлар туфайли доимо оксилли еки егли еки углеводли овкатни истеъмол киладиган халкларда кузатилади.Бундай одамларда ферментнинг фаоллиги хаттоки ,нахор пайтида хам юкори булади.
Меъда ости безлари секрецияси асаб ва гуморал механизмлар билан бошкарилади.И.П.Павлов а д а ш г а н н е р в таъсирланганда оз микдорда ферементларга бой булган шира ажратилишини аниклади.Меъда ости секрецияси овкатнинг куриниши,хиди ва бошка шартли рефлектор сигналлар ва чайнаш хамда ютиш каби шартсиз рефлектор сигналлар таъсирида бошланади.Афферент импульслар рецепторлардан узунчок мияга етказилади ва у ердан адашган нерв оркали безга келади ва шира ажралишига олиб келади.Симпатик нервлар меъда ости бези секрециясини тормозлайди,чунки симпатик импульслар таъсирида бездаги кон томирлар тораяди,натижада меъда ости безида шира ажралиши тормозланади. Симпатик нерв кесилиб, унинг таъсири йукотилса,меъда ости безидан куп микдорда шира ажралади. Ташки хароратнинг юкори булиши хам меъда ости бези секрециясини тормозлайди. Огрик ,уйку,огир жисмоний мехнат ва аклий мехнат хам секрецияни тормозлайди.
Панкреатик секрецияни кузгатишда бевосита асаб таъсиротлар гуморал таъсиротлардан камрок мохиятга эга.Гуморал бошкарилишда гастроинтестинал гормонлар етакчи роль уйнайди.
И.П.Павлов лабораториясида ун икки бармок ичакка хлорид кислота киритилганда куп микдорда меъда ости шираси ажратилгани аникланган.Кейинчалик ун икки бармок ичакда хлорид кислота таъсири остида ажратилган модда с е к р е т и н деб аталди ва 1902 йилда инглиз олимлари Бейли ва Старлинг уни томир ичига киритганда меъда ости шираси секрециясининг кучайишини аникладилар. Секретин таъсирида ажратиладиган шира бикарбонатларга бой,аммо ферментлари кам булади.Х о л е ц ис т о- к и н и н -п а н к р е о з и м и н хам секрецияни кучайтиради,лекин ажраладиган шира ферментларга бой булади.
Do'stlaringiz bilan baham: |