O’UM2020-Biznes rejalashtirish O. A. Amanov O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

Muallif - O.A.Amanov 
 
7.2. Korxona ishlab chiqaradigan mahsulot tavsifi 
 
Biznes  rejaning  muhim  qismlaridan  biri  korxona  ishlab  chiqarishni 
rejalashtirayotgan  tovar  va  xizmatlar  tavsiflanadigan  bo’limdir.  Biznesning  asosini 
tashkil  etadigan  yoki  firma  tarixida  yangi  saxifa  ochadigan  tovar  va  xizmatlarni 
qanday  tanlash  kerak?  Mustahkam  xo’jalik  aloqalariga  ega  bo’lmagan  iqtisodiyot 
sharoitida  mahalliy  hom  ashyo  materiallarga  asoslangan  mahsulot  va  tovarlarni 
tanlagan tadbirkor muvaffaqiyat qozonadi. Lekin ushbu xo’jalik strategiyasi universal 
hisoblanmaydi.  Ayniqsa  jahon  bozorlarida  raqobatlashishni  maqsad  qilib  mahsulot 
ishlab chiqaradigan korxonalar uchun foydali hisoblanmaydi.  
Nisbatan  chuqurroq  yondashuv  –  qat’iy,  barqaror  raqobatbardoshlikni 
ta’minlash hisoblanadi. Lekin amalda bu nimani ifodalaydi? Raqobatbardoshlik nima 
bilan  belgilanadi  va  qanday  omillarga  bog’liq  bo’ladi?  Gardvard  universiteti 
professori Maykl Porter  asarlarida rivojlantirilgan raqobatbardoshlikning zamonaviy 
nazariyasi raqobatda ustunlikning 2 turini ajratadi: 
­
  nisbatan past xarajatlar  
­
  ixtisoslashuv.  
Nisbatan  past  xarajjatlar  deganda  ishlab  chiqarishga  xarajatlarning 
raqobatchilarga  nisbatan  minimal  miqdori  emas,  balki  firmaning  raqobatchilarga 
nisbatan samaraliroq tarzda tovar ishlab chiqarish va sotishga erishiladigan  qobiliyati 
tushuniladi.  Ya’ni  raqobatda  ustunlikka  erishish  uchun  tovar  bilan  bog’liq  barcha 
o’eratsiyalar  (konstruktorlik  loyihalashdan  iste’molchiga  sotishgacha)  tsiklini  qisqa 
muddatlarda  kam  xarajatlar  bilan  tashkil  etish  imkoniyatiga  ega  bo’lishi  zarur. 
Xaqiqatda  ham,  agar  siz  yuqori  talabni  keltirib  chiqaruvchi  yangilikni  o’ylab  to’gan 
bo’lsangiz,lekin  ishlab  chiqarishni  talab  darajasida  tashkil  etmasangiz  xarajatlar  va 
natijada narh ham yuqori bo’ladi va xaridorlar sizdan voz kechadilar. Agar siz yangi 
mahsulotingizni  yuqori  darajada  yaratib  uni  ishlab  chiqarishni  yo’lga  qo’ygan 
bo’lsangiz,  lekin  tovaringizni  sotadigan  sotuvchilarni  to’la  olmasangiz  ham  sizni 
muvafaqiyatsizlik kutadi.  
Bunday  holatda  o’quvsiz  savdogarlar  o’zlarining  yuqori  xarajatlarini  qo’lash 
maqsadida  yuqori  savdo  chegirmasini  talab  qiladilar  yoki  tovar  narxini  oshib 
ketishiga  olib  keladigan  ustamalarni  belgilaydilar.  Bu  esa  mahsulotning 
konstruktsiyasini  takomillashtirish  va  ishlab  chiqarish  texnologiyasi  samaradorligini 
oshirish xisobiga erishilgan iqtisodning yo’qotilishiga olib keladi.  
Raqobat  ustunligining  yana  bir  turi  ixtisoslashuv  hisoblanadi.  Bunda 
ixtisoslashuv deganda  ma’lum bir turdagi  mahsulotlarni  ishlab chiqarish emas, balki 
xaridorlarning  alohida  extiyoj  va  talablarini  qondirish  va  buning  hisobiga  mukofotli 
narh  belgilash  qobiliyati  tushuniladi.  Boshqacha  aytganda,  raqobatda  ustunlikka 
erishish  uchun,  xaridorlarga  yuqori  sifatli  bilan  ajralib  turuvchi  yoki  xaridorlarni 
qiziqtiradigan  xususisiyatlarga  ega  bo’lgan  tovarlar  taklif  etish  orqali  raqobatchilar 
orasida ajrab turish san’atini egallashingiz zarur. 
Bunda  siz  raqobatbardoshlik  strategiyasini  ishlab  chiqishda  raqobatda 
ustunlikning  faqat  bir  turiga  tayanishingiz  mumkin.  Har  2  ustunlikdan  bir  vaqtda 
foydalanish  sizni  muvaffaqiyatsizlikka  olib  kelishi  mumkin.  Raqobatbardoshlikni 

---