O’UM2020-Biznes rejalashtirish O. A. Amanov O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

Muallif - O.A.Amanov 
 
­
  yuqori darajada to’liq, ya’ni axborotlar oqimining to’liqligi, ko’pligi; 
­
  iqtisodiylik – qisqa muddatlarda yig’ish va qayta ishlash ta’minlanishi lozim. 
Mazmuniga ko’ra rejaviy ko’rsatkichlar quyidagi asosiy guruhlarga bo’linadi: 
­
  miqdor va sifat; 
­
  natural va qiymat. 
Miqdor  ko’rsatkichlar  yalpi,  tovar  mahsulot,  foyda,  ishchilar  soni  va  boshqa 
ko’rsatkichlarni absolyut kattaliklarda ifodalaydi (so’m, tonna, metr, soat va h.k.). 
Sifat  ko’rsatkichlar  –  nisbiy  ko’rsatkichlar  bo’lib,  miqdor  ko’rsatkichlari 
orasidagi  nisbatni  ifodalaydi.  Masalan,  mehnat  unumdorligini  oshirish,  xarajatlarni 
pasaytirish, samaradorlikni oshirish. 
Ta’kidlash  lozimki,  miqdor  ko’rsatkichlar  ma’lum  bir  sifatga,  sifat 
ko’rsatkichlar esa ma’lum miqdorga ega bo’ladi.    
Natural  ko’rsatkichlar  korxona  rejasining  moddiy-buyumlashgan  mazmunini 
xarakterlaydi  va  har  bir  tovarning  xususiyatiga  muvofiq    keluvchi  o’ziga  xos 
birliklarda o’lchanadi (metr, kilogramm va h.k.). 
Turlicha  sifatga  ega  bo’lgan  bir  turdagi  tovarlarni  o’z  aro  solishtirish  uchun 
shartli-natural  ko’rsatkichlardan  foydalaniladi.  Bunda  shartli  birlik  sifatida  ushbu 
tovarning bir sorti (turi) qabul qilinadi, qolganlari esa  unga o’tkazish koeffitsientlari 
orqali  tenglashtiriladi.  Masalan,  barcha  traktorlar  markalari  15-kuch  darajasi  bilan, 
sovunlar 40% yog’lilik darajasi bilan, yoqilg’i esa 7000 kk bilan o’lchanadi.      
Qiymat ko’rsatkichlari barcha tovar xizmat yoki ishlarni pul ifodasida o’lchash 
imkoniyatini beradi. 
  Rejalarni ishlab chiqishni tashkil etishda dastlab quyidagilar aniqlanadi: 
  Rejalashtirish  obyekti  -    korxona,  korxona  bo’linmalari  yoki  uning  alohida 
faoliyat  yo’nalishlari,  umumiy  maqsadlarni,  salohiyatni,  dastur  va  harakatlarni 
aniqlash.  
  Reja  tuzuvchilarni  -  firmaning  javobgar  xodimlari,  ixtisoslashgan  funksional 
xizmatlar,  tashqi  maslahatchilar.  Rejalashtirish  vositalari    kalkulyatorlar,  kom’yuter 
texnikasi va uning dasturli ta’minoti. 
  Rejalarni tuzish tartibi: 
  Barcha  xususiy  rejalarni  umumiy  modelda  bir  vaqtda  ishlab  chiqish  yoki 
xususiy  rejalarni  ketma-ketlikda  o’z  aro  muvofiqlashtirish  va  uni  umumiy  loyihaga 
birlashtirish. 
  Rejalashtirish  uslublari  –  odatiy  usullar  (jadvallar,  grafiklar)  va  zamonaviy 
kom’yuterli maxsus dasturlar; 
  Korxonada  rejalashtirish  ishlarini  tashkil  etish  uning  o’lchami  va  turiga  boliq 
bo’ladi.  
  Amaliyotda rejalarni tuzish ishlarini tashkil etishning 3 ta sxemasi qo’llaniladi: 
­
  yuqoridan pastga; 
­
  pastdan yuqoriga; 
­
  aylanma usulda. 
Yirik  korxonalarda  markazlashgan  tashkiliy  rejalar  yuqoridan  pastga  tuziladi. 
Bunday  yondashuvda  rejaviy  strategiyalar  boshqarishning  yuqori  darajasida  ishlab 
chiqiladi – maqsadlar aniqlanadi. Korxonani rivojlantirishning asosiy yo’nalishlari va 

---