O’UM2020-Biznes rejalashtirish O. A. Amanov O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

Muallif - O.A.Amanov 
 
Misol: korxona yangitdan tashkil etildi va 15-fevralda ishlarni boshladi. Ushbu 
korxonanig fevral oyidagi o’rtacha ro’yxatdagi ishchilar soni – 280 kishi, mart oyida 
esa – 640 kishi. Demak, korxonaning 1 kvartaldagi o’rtacha ro’yxatdagi ishchilar soni 
307 kishi  ((280+640):3)  tashkil etadi. 
Agar  korxona  kalendar  yilda  to’liq  ishlamagan  bo’lsa,  (mavsumiylik,  yilning 
o’rtalarida  korxona  ishga  tushgan  bo’lsa)  undan  yilning  boshidan  boshlab 
ishchilarning  o’rtacha  ro’yxatdagi  soni  –  korxona  ishlagan  barcha  kalendar  oydagi 
o’rtacha  ro’yxatdagi  ishchilar  soni  yig’indisi  korxona  ishga  tushgan  oydan  emas, 
balki yilning boshidan boshlab kalendar oylar soniga bo’lish orqali topiladi. 
Agar joriy yili korxona tarkibida qandaydir o’zgarishlar vujudga kelgan bo’lsa 
(masalan,  kattalashsa,  boshqa  korxonalar  bilan  birlashsa),  unda  yilning  boshidan 
boshlab  o’rtacha  ro’yxatdagi  ishchilar  sonini  hisoblashda  oldingi  oy  ma’lumotlari 
korxonaning yangi tarkibida qaytadan hisoblanishi kerak. 
Ro’yxatdagi  ishchilar  sonidan  ishga  kelgan  ishchilar  haqiqatda  kelganlarni 
ko’rsatadi.  Haqiqiy  ishchilar  soni  –  ishga  kelgan  ishchilar  soni  bilan  bir  qatorda, 
haqiqatda  ishga  qabul  qilingan  ishchilar  sonini  ham  ko’rsatadi.  Ishga  kelgan  va 
haqiqiy ishchilar soni o’rtasidagi farq kunlik bekor turib qolishlarda (avariya, elektr-
energiya,  xom-ashyo  uzatishda  to’xtab  qolishlar  tufayli)  bo’lgan  shaxslarni 
ko’rsatadi. 
Ishchilar  sonini  hisoblash  –  korxonaning  turli  uchastkalarida  ishchilarni 
taqsimlanishi va bu taqsimotning o’zgarishini ko’rsatib berishga yordam beradi. 
Smenalik  koeffitsienti  –  ishchilarning  smenada  bandligi  maromiyligini 
ko’rsatadi.  Shuning  uchun  bu  ko’rsatkich  mehnatdan  foydalanish,  mehnat 
unumdorligini  o’sishi  va  ishlab  chiqarish  hajmi  bilan  uzviy  bog’liqdir.  Koeffitsient 
har bir sex, korxona va birlashmalar uchun alohida-alohida hisoblanadi. 
Smenalik  koeffitsientini  hisoblash  uchun,  barcha  smenalarda  ishlangan  kishi 
kunlar sonini (yoki barcha smenalarda band bo’lgan ishchilar sonini) ishlangan kishi 
kunlar soniga (yoki eng katta smenadagi ishchilar soni) bo’lish kerak bo’ladi. 
Misol. 
Korxonaning  har  bir  smenasida  ishlangan  kishi-kunlar  quyidagicha 
taqsimlangan:  1-smena  uchun  –  10000,  2-smena  uchun  –  9000,  3-smena  uchun  – 
8000.  Korxonada  500  ish  o’rinlari  bo’lib,  25  kun  ishladi.  Keltirilgan  ma’lumotlarga 
ko’ra  smenalik  koeffitsienti  2,7  ((10000+9000+8000):10000=27000:10000)  tashkil 
etadi. Bu shuni anglatadiki, korxona haqiqatda o’rtacha 2,7 smenada ishlagan demak, 
hamma  smenalar  ham  (3  smenalik  rejimda)  yetarlicha  band  bo’lmagan  va  ish 
joylarining ma’lum qismi bekor turib qolgan. 
Agar korxonaning turli sexlarida eng ko’p ishlagan smenalar bitta emas, balki 
bir  necha  bo’lsa,  unda  smenalik  koeffitsentini  aniqlash  quyidagi  misol  yordamida 
havola qilinadi. 

---