O’UM2020-Biznes rejalashtirish O. A. Amanov O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

Muallif - O.A.Amanov 
 
hamda har bir buyumga yagona narx joriy etadi, ammo bozor sharoitlari taqozo etgan 
hollarda bu narxlarda o’zgarishlar bo’lishiga yo’l qo’yiladi. 
Savdo-sotiq faoliyatida marketing mutaxassislari uchun narx belgilashning ikki 
asosiy  siyosati  mavjud,  bu  "qaymoini  olish"  siyosati  va  "kirib  olish"  siyosa-  tidir, 
shuningdek bu yondashuvlarning ayrim turlari ham uchraydi. 
"Qaymog`ini  olish"  siyosatidan  aksariyat  bozorga  yangi  mahsulotni  joriy 
etishda  foydalaniladi.  Bunda  narx  qandaydir  bir  yuqori  darajada  belgilanadi, 
mahsulot  esa  segmentatsiya  natijasida  asosiy  deb  e’tirof  etilgan  bozorda  sotiladi. 
Bozorning  to’yinishidan  so’ng  iste’molchilarni  jalb  etish  maqsadida  narx  pasayti- 
riladi. Shunday yo’l bilan to’liq daromad eng ko’p miqdorga etkaziladi. "Qaymog’ini 
olish" siyosati samaradorligini bir qator sharoitlar belgilaydi. Bunday yondashuv juda 
maqsadga  muvofiq:  birinchidan,  mahsulotga  bo’lgan  talab  narxlarga  qisman 
ta’sirchan, ikkinchidan, xaridorlar mahsulotni ishlab chiqarish va sotish xarajatlaridan 
kam  xabardor  va  shu  sababli  belgilangan  summani  to’lashga  tayyor.  Uchinchidan, 
bozor doirasida  narx segmentlari  mavjud bo’lib, ular  mu- ayyan chegaralarda  narxni 
o’zgartirib  turishga  imkon  beradi.  Nihoyat,  "qaymog’ini  olish"  siyosati  bozorda 
raqobat  bo’lmaganda  va  shuningdek  u  bozorda  yaqin  orada  kutilmagan  hollarda 
yaxshi natija beradi. Ishlab chiqaruvchilar nuqtai nazaridan "qaymoini olish" siyosati 
bir  qator  afzalliklarga  ega:  birinchidan,  olinadigan  daromad  ishlab  chiqarish 
xarajatlarini,  garchi  ular  yangi  mahsulotga  nisbatan  katta  bo’lsada,  tezda  qo’lash 
imkonini  yaratadi.  Bundan  tashqari,  agar  firma  dastlab  mahsulotni  tajriba  asosida 
ishlab chiqarib, keyinchalik ishlab chiqarish quvvatlarini kengaytirishni rejalashtirsa, 
"qaymog’ini  olish"  siyosati  yalpi  ishlab  chiqarish  imkoniyatlari  yaratilguniga  qadar 
talabni  chegaralash  maqsadlarida  qo’llanilishi  mumkin.  Yana  yuqori  narx  tovarning 
yuqori  sifati  bilan  hamohang  yuradi,  bu  esa  firmaning  shuhratini  oshirishga  xizmat 
qiladi. Nihoyat, marketologlar iste’molchilarning narxlarning navbatdagi oshirilishiga 
nisbatan  qarshiligiga  duch  kelishdan  ko’ra  dastlabki  narxni  pasaytirish  osonroq 
ekanligini  hisobga  oladilar.  O’zining  jami  afzal  tomonlariga  qaramay,  "qaymog’ini 
olish" siyosatining bir qator kamchiliklari ham bor: birinchidan, yuqori narxlar yuqori 
foyda beradi va raqiblarning faol qiziqishini uyotadi. 
Dastlabki narx qanchalik yuqori bo’lsa, bozorda raqiblarning tez paydo bo’lishi 
ehtimoli ham shu qadar ko’proq. Ikkinchidan, yuqori narxlarni joriy etishda muqobil 
mahsulotlar  narxlarning  o’rtacha  darajasi  nuqtai  nazaridan  qiyinchiliklar  uchraydi. 
Mabodo  yangi  mahsulot  narxi  o’ziga  o’xshash  mahsulotlarga  qiyosan  oyat  yuqori 
bo’lsa, bunday mahsulot bozorda yaxshi o’tmasligi mumkin. 
Uchinchidan  "qaymog’ini  olish"  siyosati 
marketing  strategiyasi  va 
strukturasida o’zgarishlar qilib turishni  nazarda tutadi. Masalan,  narxlarning pasayib 
borishiga  qarab,  keng  reklama  yakkalab  sotishning  o’rnini  oladi,  taqsimlash 
strukturasi  ixtisoslashgan  yirik  magazinlardan  keng  iste’mol  tovarlari  sotiladigan 
savdo shoxobchalariga qarab suriladi. 
"Qaymog`ini  olish"  siyosati  qo’llanilgan  ayrim  hollarda  narxlar  juda  tez 
pasayib  ketgan  hollar  ham  kuzatilgan  (cho’ntak  kalkulyatorlari  va  ro’zg’or 
kompyuterlari  bilan  shunday  bo’lgan  edi).  Yana  boshqa  bir  holda  "poleroid" 
kor’oratsiyasi  bir  zumda  fotosurat  uchun  patent  sotib  oldi  va  patent  muddati  amal 

---