O’UM2020-Biznes rejalashtirish O. A. Amanov O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

Muallif - O.A.Amanov 
 
6.
 
Bozor iqtisodiyotida raqobatdan tashqari bozor regulyatorlari (tartibga soluvchi 
vositalar)  mavjudligi  uning  muhim  belgilaridan  biridir.  Ular  bozordagi 
o’zgarishlarni ishlab chiqaruvchilarga yetkazib, ularning bozorga moslashuvini 
ta’minlaydilar.  Masalan,    marketing  orqali  ishlab  chiqarish  iste’molga 
bog’lanadi.  
7.
 
Bozor iqtisodiyotining o’ziga xos ijtimoiy adolat qoidalari bor. Iqtisodiyotdagi 
resurslar  miqdori,  ularning  samarasiga  qarab  ishlab  chiqilgan  tovar  va 
xizmatlarni taqsimlash va shunga mos ravishda daromadga ega bo’lish, yuqori 
turmush  darajasiga  erishish  adolat  hisoblanadi.  Ammo  adolat  hammani 
tenglashtiradi  degan  emas,  balki  jamiyatning  tabaqalashuviga  olib  keladi. 
Iqtisodiy sub’ektlar o’z mehnatlariga tadbirkorligiga va mulkiga qarab ularning 
daromadi, turmush darajasi va jamiyatdagi mavqei bir-biridan farqlanadi.  
8.
 
Bozoriqtisodiyoti  moslashuvchan  iqtisodiy  tizimdir.  U  sharoit  o’zgarishiga 
darhol javob bera oladi. Bozorda nima yetishmasa, shuni ishlab chiqarishga va 
iste’molchi talabini qondirishga undaydi. 
9.
 
Bozor  iqtisodiyotining  yana  bir  muhim  belgilaridan  biri  novatsiyaga 
(yangiliklarga)  moyillikdir.  U  fan-texnika  yangiliklarini  tezda  qabul  qiladi, 
yangi  texnologiyalarni  qo’llash  orqali  tovarlar  sifatini  oshirishga,  tannarxni 
pasaytirishga xizmat qiladi.  
Lekin bozor iqtisodiyotining o’ziga yarasha salbiy  jihatlari ham  mavjuddir. U 
millionlab  ishlab  chiqaruvchilar  va  iste’molchilar  faoliyati  bo’lgani  uchun  tarqoqlik 
xarakteriga  ega  bo’lib,  davlat  va  jamoatchilik  ishtiroki  cheklanganligi  sababli  tabiat 
muhofazasini, ekologik muvozanatni izdan chiqarishi  mumkin.  
Jamiyat uchun zarur bo’lgan, lekin katta mablag’ talab etadigan, qaytishi sekin 
boradigan  inshootlar  qurilishini,  fundamental  fan,  kelajak  uchun  muhim  izlanishlar 
uchun  ketadigan  harajatlarni  bozor  iqtisodiyoti  alohida  sub’ektlari  yoqtirmaydi. 
Bundan  tashqari  bozor  iqtisodiyoti  siklli  ravishda  rivojlangani  sababli  yuksalishlar 
bilan birga inqirozlar ham paydo bo’lishi mumkin.   
Shunday  qilib  bozor  munosabatlari  iqtisodiyotning  jadal  rivojlanishini  
ta’minlovchi uchta kuchni yuzaga keltiradi. 
1.
 
Iqtisodiy faoliyat erkinligi – bu, tadbirkorlik uchun keng imkoniyatlar beradi. 
2.
 
Raqobatlar kurashi – bu, kim o’zdi qoidalarini yuzaga keltiradi va novatsiyaga 
undaydi, mehnat unumdorligini oshirishga, qattiq mehnat intizomiga olib keladi.  
3.
 
Daromadlarning  cheklanmaganligi  –  bu  qo’shimcha  daromad  topishga 
intilishni paydo qiladi.  
Bozor  iqtisodiyotiga  o’tishning  umumiyligi,  masalan,  xususiy  mulkchilik, 
iqtisodiy jarayonlarni uyg’unlashtirishda talab va taklif qonunlariga amal qilish bilan 
bir  qatorda  har  bir  mamlakatning  o’z  yo’li  mavjud  bo’lib,  bunga  uning  milliy  kelib 
chiqishi, joylashgan hudud va boshqa omillar sabab bo’ladi.  
Birinchi  Prezidentimiz  I.A.Karimovning  “O’zbekiston-bozor  iqtisodiyotiga 
o’tishning  o’ziga  xos  yo’li”  kitobida  Markaziy  Osiyoda  yirik  mamlakat  hisoblanishi 
davlatimizning  yangi  iqtisodiy  munosabatlarga  o’tish  kontseptsiyasi  bayon  etilgan. 
Xususan, Birinchi  Prezidentimiz I.A.Karimov  jahon tarixida  milliy andoza  g’oyasini 
olg’a suradi. 

---