O’tkir kechadigan yuqumli kasallik bo’lib, neyrotrop virus qo’zg’atadi. Markaziy nerv sistemasining og’ir shikastlanishi bilan o’tadi. Tarixiy ma’lumot

Falajlik bosqichi. It ozib ketadi, afoniya bo’ladi (tovush yo’qoladi).  Tomoq, til, jag falajiga orqa oyoq falaji qo’shiladi. Bu holat qovuq va orqa ichakka ham tarqaladi. Keyin oldingi oyoqlar falajlanadi. It orqasini sudrab yuradi. 8-10 kun o’tgach, o’ladi.

Tinch (falajlik) shakli 10-15 foiz itlarda uchrab, bezovtalanish har doim ko’zga tashlanavermaydi. Ko’pincha pastki jag’ falajlanishi oqibatida nafas olish qiyinlashadi. Juda ko’p so’lak oqadi. Xuddi tomog’iga suyak tiqilgandek holni eslatadi. Falajlik kuchayib,  2-4 kundan keyin o’ladi.

Atipshk kschish. Kam uchrab, davomli bo’ladi. Gemorragik gastroenterit ro’y berib, kasal it juda ozib ketadi. Ba’zan abortiv kechishi mumkin. Mushuklarda ham xuddi itlardagidek klinik ko’rinish namoyon bo’lib, ular 3 4 kun ichida o’ladi. It va odamlarga nisbatan o’ta agressiv bo’ladi.

Kasallik asosan shiddatli va falajlik holatlarda namoyon bo’ladi. Hadeb bezovta bo’laverib, arqonini uzib yuboradi, xirillab kuchanadi, odamlarga tashlanib, suza boshlaydi, ko’zi chaqchayib, qorachiqlari kattalashib ketadi, kuchli qontalash bo’lib qizaradi, ko’p so’lak oqadi, qattiq terlab tishlagan joyi qichiydi. O’sha joyini qattiq g’ajishi ham mumkin. Ayrim hollarda jinsiy aloqaga ehtiyoj kuchayishi mumkin. Kavsh qaytarish pasayib, ba’zan to’xtab qoladi. Defekasiyaga harakat qiladi, lekin najas kelmaydi. Shiddatli holat tinch holat bilan almashadi. Xuddi itlardagidek falajlik kuzatiladi. Kasal hayvon 3-6 kundan keyin o’ladi. Yovvoyi va mo’ynali hayvonlarda esa o’ziga xos holatda o’tadi. Kasallik belgilari unchalik xarakterli bo’lmaydi, oshqozon atoniyasi yuzaga keladi. Tomoq falaj bo’lib, kasal buzoq ozib ketadi. 4-5 kun o’tgach, o’ladi. Agar kasallik go’shtxo’rlar tishlashi natijasida yuqqan bo’lsa, agressivlik bo’lmaydi. Faqat bezovtalanadi va tez-tez kuchanadi. Tana harorati ko’tarilib, hyech narsa yemay va suv ichmay qo’yadi, atoniya bo’lib, defekasiya ro’y beradi. Keyin qaltiroq boshlanib, yiqiladi, boshini yoniga tashlaydi. Oyoqlari bilan suzayotgandek harakat qiladi va 1-3 kundan keyin o’ladi.

Patologaanatomik o’zgarishlar. Quturib o’lgan hayvon juda ham ozib ketgan bo’ladi. Ko’p hollarda tananing teri kismi qichishishi oqibatida qashilgan joy tishlanganligi ko’zga tashlatadi. Past jag’dagi junlar so’lak bilan ifloslanib, qotib qolgan bo’ladi. Nafas, oshqozon-ichak yo’llarida yallig’lanish kuzatiladi. Oshqozon bo’sh bo’ladi. Go’shtxo’rlar oshqozonida esa latta, yog’och bo’lagi va boshqa narsalar uchraydi. Shilliq pardalarda qon quyilish, eroziya ko’zga tashlanadi. Bosh miya va uniig pardalari shishadi, har joy, har joyda nuqtasimon qon qo’yilish kuzatiladi, qon tomirlar kengayib ketadi.

Gistologiyasi. Yiringsiz, ensefalit bo’lib, orqa miyada degenarativ nekrotik o’zgarishlar kuzatiladi, Gangliya to’qimalarining protoplazmasida (aamonovaroga) noksimon, uchburchak shakldagi Babesh — Negri tanachalari paydo bo’ladi.

Diagnoz. Quturish kasalligiga diagnoz qo’yishda uning epizootologiyasi, klinik belgilari va patologoanatomiyasi inobatga olinadi. Laboratoriyaga o’lgan hayvonning boshi yuboriladi. Bosh miyadan tayyorlangan surtmadan Babesh -Negri tanachasi izlab topiladi. Agar bu hol natija bermasa, biosinama qilinadi. Miyadan tayyorlangan 10 % li suspenziyani sichqon va quyonga (subdural yoki intraserebral) yuboriladi va bir oy davomida kuzatiladi. Neytralizasiya, RSK, RP, RN reaksiyalari qo’yiladi. Eng anig’i flyuoressirlovchi antitela usulidir.