O‘tkazish, ularda axborot texnologiyalarini qo‘llash dolzarb vazifadir

---

O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonunida «O‘qitishning ilg‘or 
shakllari va yangi pedagogik texnologiyalarni, ta’limning texnik va axborot vositalarini 
o‘quv jarayoniga joriy etish» bugungi kundagi asosiy masalalardan biri, deb 
ko‘rsatilgan. Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov ta’kidlaganidek, «Ta’limning yangi 
modeli jamiyatda mustaqil fikrlovchi erkin Shaxsning shakllanishiga olib keladi. 
O‘zining qadr-qimmatini anglaydigan, irodasi baquvvat, iymoni butun, hayotda aniq 
maqsadga ega bo‘lgan insonlarni tarbiyalash imkoniga ega bo‘lamiz». Shunday ekan, 
turli fanlar, jumladan, o‘zbek tili fanidan zamon talabiga javob beradigan darslar 
o‘tkazish, ularda axborot texnologiyalarini qo‘llash dolzarb vazifadir. 
Taraqqiy etib borayotgan axborotlar oqimi jamiyatida ijtimoiy rivojlanishning asosini 
an’anaviy imkoniyatlar bilan bir qatorda insonlarning qobiliyati, tashabbuskorligi, ishga 
ijodiy yondashishi, intellektual faoliyati, mustaqil ravishda o‘z bilim va ko‘nikmalarini 
takomillashtirishi kabi omillar tashkil etadi. Katta hajmdagi ma’lumotni saqlash, 
uzatish, qabul qilish bilan bog‘liq axborot yaratish jarayoni inson faoliyatining turli 
sohalarida kompyuter texnologiyalarini rivojlantirishni ko‘zda tutadi
Inson tafakkuri shu Qadar taraqqiy etib bormoqdaki, texnikalashtirish, 
kompyuterlashtirish jarayoni nafaqat ishlab chiqarishning turli sohalari, balki 
madaniyat va ta’lim sohalariga ham dadil kirib bormoqda. Kompyuter 
texnologiyalarining shiddat bilan rivojlanishi ta’lim jarayonini yangi bosqichga ko‘tardi, 
bu o‘z o‘rnida ta’lim mazmunini, metod va shakllarini qayta ko‘rib chiqish, uni yangi 
bilim hamda ko‘nikmalar bilan yanada boyitish zaruriyatini tug‘dirdi. 
Bugungi kunda jamiyatimizning turli sohalarida faoliyat ko‘rsatuvchi mutaxassislarning 
professionallik darajasi ularning kompyuter texnologiyalarini egallaganligi bilan ham 
belgilanadi. Bu hol zamon talabiga aylanib qoldi. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005-yil 30-mayda e’lon qilingan 
«Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikasiya texnolo-
giyalarini joriy etish to‘g‘risida»gi Farmonida umumta’lim maktablari, kasb-hunar 
kollejlari, akademik liseylar va oliy ta’lim muassasalarining ta’lim jarayoniga zamonaviy 
kompyuter va axborot texnologiyalarini egallash va ulardan faol foydalanishga 
asoslangan ilg‘or ta’lim tizimlarini tadbiq etish axborot texnologiyalarini rivojlantirish 
va joriy etishning eng muhim va birinchi navbatdagi vazifalaridan deb ko‘rsatilgan. 
Ta’lim sohasini texnikalashtirish, ko‘rgazmalilik tamoyiliga amal qilgan holda dars o‘tish 
uchun 
bundan bir necha yil avval
, o‘qitishning texnikaviy vositalaridan foydalanish 
ommaviy tus olgan paytda asos solingan edi. Ushbu yo‘nalishda turli ilmiy-tadqiqot 
ishlari olib borilgan, o‘qitishning audiovizual vositalari o‘rganilgan, o‘zbek tilidan 
dasturlashtirilgan topshiriqlar tizimi ishlab chiqilgan, test asosida o‘quvchilar bilimini 
nazorat qilish uchun maxsus qurilmalaridan foydalanish tavsiya etilgan, dasturiy 
boshqariladigan o‘quv mikro-EHMning tuzilishi va ishlash tamoyillari o‘rganilgan. 
Bugungi kunda xorijiy davlatlarda bo‘lgani kabi, O‘zbekistonda ham ta’lim tizimida 
axborot texnologiyalari, kompyuter vositalaridan foydalanish muammosining 
o‘rganilishi alohida ahamiyat kasb etmoqda, ta’limiy-elektron materiallar tayyorlash 
borasida muayyan ishlar boshlab yuborilgan. 

---

Internet tarmog‘idan olingan ma’lumotlar va respublikamizda mavjud axborot 
texnologiyalarining mahsullarini tahlil qilishdan aniqlanishicha, xorijiy ta’lim tizimida, 
shuningdek, O‘zbekistondagi Davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi, O‘zbekiston Milliy 
universiteti, Toshkent Davlat texnika universiteti, Toshkent Davlat pedagogika 
universiteti, Farg‘ona Politexnika instituti, Andijon Davlat tillar instituti, Jizzax Davlat 
pedagogika instituti va ko‘plab akademik lisey va kasb-hunar kollejlarida, umumiy o‘rta 
ta’lim maktablarida muayyan mashg‘ulotlar to‘la kompyuterlashtirilgan yoki ularda 
axborot texnologiyalaridan qisman foydalanilmoqda, fanlar bo‘yicha elektron darsliklar 
yaratilmoqda va bu yo‘nalishda ma’lum yutuqlarga erishilmoqda. 
Hozirgi vaqtda ta’lim muassasalarida mashg‘ulotlarni kompyuter texnologiyalari 
vositasida tashkil etish, xususan, multimedia darslarini yaratish asosiy yo‘nalishlardan 
biriga aylanib qolmoqda. 
Multimedia kompyuterning imkoniyatlar majmui bo‘lib, axborotni turli ko‘rinishlarda 
– matn, jadval, grafika, ovoz, animasiya (harakatlanuvchi rasm), videotasvir, musiqa 
yordamida yig‘ish, saqlash va uzatish vazifalarini bajaradi. Multimedia «inson-
kompyuter» interfaol muloqotning yangi, takomillashgan pog‘onasi bo‘lib, bunda 
foydalanuvchi juda keng va har tomonlama axborot oladi. Mutaxassislarning fikricha, 
multimedia bu informatikaning dasturiy va texnikaviy vositalari asosida o‘quv 
materiallarini ta’lim oluvchilarga yetkazib berishning mujassamlangan holdagi 
ko‘rinishidir.
Ta’lim jarayonida multimedia vositalarini qo‘llash pedagogik va psixologik nuqtai 
nazardan katta ahamiyatga ega. Bunda quyidagi muhim natijalarga erishiladi: 
-
o‘quv-tarbiya 
jarayoni faollashtiriladi
, 
-
ta’lim samaradorligi oshadi; 
-
axborotning turli shaklda berilishi o‘quvchilarning diqqatini tortadi, 
-
yuqori darajadagi ko‘rgazmalilik ularda katta qiziqish uyg‘otadi, 
-
mavzuning uzoq vaqt xotirada saqlanishini ta’minlaydi; 
-
talaba dars davomida passiv tinglovchidan faol ishtirokchiga aylanadi; 
-
mustaqil ta’lim olish imkoniyati, sohalari ko‘payadi; kompyuter savodxonligi 
oshib boradi; 
-
o‘qituvchi tomonidan bajariladigan ko‘pgina tashkiliy vazifalarni kompyuter 
amalga oshiradi; 
-
dars davomida bajarilishi mumkin bo‘lgan mashq, vazifalar soni keskin ortadi; 
-
o‘yinli texnologiyalar, rolli o‘yinlar o‘tkazish imkoniyati ortadi. 

---

Shuningdek, o‘qituvchining o‘z kompyuteri orqali o‘quvchilar kompyuteri monitoriga 
kira olishi har bir o‘quvchi faoliyatini alohida kuzatish imkonini beradi, ya’ni kompyuter 
tabaqalashtirish imkonini beradi. Masalan, dars mavzusi yuzasidan bahs-munozara 
uyushtirishda o‘qituvchi o‘zi tanlagan o‘quvchilarning monitor raqamini bosadi va 
ularga topshiriq beradi, javoblarni mikrofon orqali eshitib boradi. Sinfdagi boshqa 
o‘quvchilar bu paytda o‘zlariga berilgan alohida topshiriq bilan band bo‘ladilar. Yana 
bir qulaylik — o‘qituvchi masofadan boshqaruv kalitlari yordamida o‘quvchilarning ish 
faoliyatini boshqarib boradi, u istalgan o‘quvchini o‘qitib eshitishi va uning nutqini yozib 
olib, o‘ziga eshittirishi yoki to‘g‘ri talaffuz bilan ham taqqoslashi mumkin. Bu o‘quvchiga 
o‘z nutqidagi kamchiliklarni bartaraf etishga yordam beradi. Bulardan tashqari, albatta, 
kompyuter o‘quvchilarning bilimlarini xolisona baholash, o‘qituvchining darsga 
tayyorgarlik ko‘rish va dars jarayonida vaqtini hamda ko‘rgazmali qurollar uchun 
sarflanadigan mablag‘ini tejash imkoniyatini beradi. Hozirgi paytda ommaviy tus 
olayotgan elektron pochta va videoanjumanlar yordamida esa o‘quvchilar boshqa 
viloyat, shahardagi tengdoshlari bilan o‘zbek tilida to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqotda 
bo‘lishlari, biron mavzuda bahs-munozara o‘tkazishlari mumkin.
Ko‘rinib turibdiki, o‘zbek tili dasturlaridan o‘rin olgan mavzularning didaktik maqsadini 
amalga oshirishda kompyuterning imkoniyatlari beqiyosdir.