O’tibdo’ Sana 09 «Ona tili» 7-sinflar uchun 6-Sinfda o'tilganlarni takrorlash

c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish
II. O’tgan mavzuni so’rash.
III. Yangi mavzu:
1-topshiriq. Berilgan birikmalarda nuqtalar o'rniga mos kelishik qo'shimchalarini qo'ying.
Toshkent... ketmoq, uzoq... kelmoq, temir... qattiq, shamol... tez, sahar.., ishni boshlamoq, harakatchanligi... muvaffaqiyat qozonmoq.


Chiqish kelishigi qo’shimchasi o’rin-joy otlariga qo’shilib, qayerdan? so’rog’iga javob bo’ladi va o’rin holi vazifasini bajaradi.
Payt otlariga qo’shilib, qachon? so’rog’iga javob bo’ladi va payt holi vazifasida keladi.
Shaxs va narsa otlariga qo’shilib, kimdan? nimadan? so’roqlariga javob bo’ladi va to’ldiruvchi bo’lib keladi.


146-mashq. Berilgan birikmalarni bir-biriga qiyoslab, ma’noda qanday farq borligini aniqlashga harakat qiling.
uzum yemoq non olmoq suv ichmoq
uzumni yemoq nonni olmoq suvni ichmoq
uzumdan yemoq nondan olmoq suvdan ichmoq
Ba’zan tushum kelishigi o’rnida chiqish kelishigi shakli ishlatilishi mumkin. Lekin ularning ma’nosida ma’lum farq bor. Tushum kelishigidagi so’z butunni, chiqish kelishigidagi so’z qismni bildiradi.
147-mashq. Nuqtalar o’rniga kelishik qo’shimchalaridan mosini qo’ying, chiqish kelishigi qo’shimchasining yozilishini izohlang.
- Bizning qishloq... ham suv boradimi, amaki? — deb so’rashdi bolalar. - Ha, albatta, - dedi dadam, - qishlog’imizga ham bu kanal... ko’p suv boradi. Dalalar, ko’chalar, uylardagi ariqlar... sharqirab suv oqadi. Un... keyin, qarabsizki, paxtamiz ham mo’l, uzum-olmamiz ham, qovun-tarvuzimiz ham serob-da. (Hakim Nazir)
148-mashq. Ko’chiring. Chiqish kelishigi shaklidagi so’zning ostiga chizing. Uning qanday so’roqqa javob bo’layotgani va qaysi gap bo’lagi vazifasida kelayotganini aniqlang.
1. Kunlardan bir kun Hakimbek kitob o’qib o’tirib, baxildan, saxiydan gap chiqib qoldi. Boybo’ribiy shunda o’g’li AJpomishdan: Kishi nimadan baxil bo’ladi, nimadan saxiy bo’ladi? - deb so’radi. («Alpomish»dan) 2. Bugun rostni qo’yib yolg’on gapirgan odam ertaga nima deganini unutganidan rostini aytib qo’ya qoladi va shu bilan o’zini-o’zi beburd qiladi. (Abdulla Qahhor) 3. Tipratikanni turtsangiz, tikanini hurpaytirib olganidan unga qo’l tekkizib bo’lmaydi. (Abdulla Qahhor)