O’tibdo’ Sana 09 «Ona tili» 7-sinflar uchun 6-Sinfda o'tilganlarni takrorlash

(Nizomiddin Mahmudov)
Foydalaniladigan adabiyotlar:
«Ona tili» 7-sinf uchun darslik. 7-sinf darsligining elektron varianti.
I. Darsning borishi:
a) salomlashish
b) navbatchilik hisoboti, sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish
c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish
II. O’tgan mavzuni so’rash.

1. 
   individual - tarqatma materiallar, kartochka.
   
2. 
   Frontal (guruh bilan ishlash)
   

III. Yangi mavzu: FONETIKA
Darsning rejasi:

1. 
   Til birgina aloqa vositasi emas
   
2. 
   Tilning hayotdagi o’rni
   
3. 
   Nutq va uning turlari
   
4. 
   Nutqning hayotimizdagi o’rni
   

Fonetika so’zi yunoncha so’zdan olingan bo’lib, fone-tovush, tika esa quti degan ma’noni bildiradi. Tilshunosliknng bu bo’limi tilning tovush tomonini – nutq tovushlarini o’rganuvchi bo’limdir. Nutq tovushlarining uch tomoni mavjud. Akustik, talaffuz va vazifaviy tomonlarga bo’linib;
- akustik tomonida tovushlarning Jarangli yoki jarangsizligi;
- talaffuz tomonida esa nutq a’zolari;
- vazifaviy tomonida esa tovushlarning vazifasiga ko’ra holati o’rganiladi.
Masalan: qishloqqa – qishloqga, toqqa – tog’ga. Ya’ni qaysi holatda qaysi vazifani bajarishi o’rganiladi.
Har qaysi nutq tovushini tasnif qilishda ana shu uch tomon e’tiborga olinadi.
Tilshunoslikda vazifaviy tomon muhim sanaladi. Shuning uchun vazifaviy belgini – lingvistik belgi deb ham ataladi.
Nutq tovushlari nutq a’zolari yordamida hosil bo’luvchi tovushlardir. Tarkibidagi shovqin va ovoz miqdoriga ko’ra nutq tovushlari 2 ga ya’ni unli va undoshlarga bo’linadi.
O’pkadan chiqayotgan havo oqimining hech qanday to’siqqa uchramasdan chiqishiga Unli tovushlar deyilsa; o’pkadan chiqayotganda ma’lum bir to’siqqa uchrovchi so’zlar undosh tovushlar deyiladi.
Unli tovushlar 2 tomonlama tasnif qilinadi.

1. 
   lablarning ishtiroki
   
2. 
   og’izning ochilik darajasi (tilning ko’tarilish darajasiga ko’ra) ikkinchi
   

tasnif hozirgi o’zbek adabiy tili tasnifi uchun asos bo’ladi.

1. 
   lablangan unlilar (u, o’)
   
2. 
   lablanmagan unlilar (e, a, i)
   
3. 
   bu jihatdan “O” unlisi oraliq holatda qoladi
   

Og’izning ochilish darajasi belgisiga ko’ra esa uch darajaga bo’lnadi.

1. 
   tor unlilar (til o’rtasining tanlayga tomon ko’tarilishi natijasida hosil
   

bo’ladi. Shuning uchun yuqori ko’tarilish deyiladi.) e, i

2. 
   o’rta tor yoki o’rta keng unlilar u, o’
   
3. 
   keng unlilar (quyi ko’tarilish – quyi tor) a, o