Otalik va onalik psixologiyasi

Ota-onalik ustanovkalari va tarbiya shakllari.


Oila, undagi shaxslararo munosabatlar, er-xotin va ota-ona hamda bolalar munosabatlari ko’plab tadqiqotlarning ob’ekti va predmeti bo’lgan. Bu borada O’zbekiston olimlarining ishlari ham diqqatga molik. Lekin bu haqda mahalliy matbuotda, Respublika “Oila” ilmiy-amaliy markazi tomonidan chop etilgan qator risola va qo’llanmalarda batafsil bayon etilganligi sababli, bu borada jahon adabiyotida keltirilgan ilmiy izlanishlarning qonuniyatlarini bayon etishga qaror qildik.
Xususan, ota-onalik ustanovkalari va ularning farzand tarbiyalash uslublari muammosi rossiyalik qator izlanuvchilarning asarlarida qayd etilgan (A.E. Lichko, 1979; A.A. Bodalev, A.A. Stolin, 1989; E.G. Eydemiller, V.V. YUstitskiy, 1999). Ota-onalikning eng muhim sifatlariga avvalo – protektsiya yoki farzandlarini tarbiyalash uchun sarflanadigan kuch, vaqt va e’tiborning mezoni, bolaning turli ehtiyojlarini qondirish darajasi, intizomga chaqirish bilan bog’liq talablar darajasi, ta’qiqlovlar yoki bolaning xulqini jilovlash uchun ishlatiladigan sanktsiyalar tizimi kiradi.
7.4-jadval
Ota-onalik xulq-atvoriga ko’ra oilada bola tarbiyasining uslublari

Tarbiya uslubi	Protek-tsiya	Ehtiyojlarni qondirish	Talabchan-lik	Ta’qiq-lash	Sanktsiya
Haddan ziyod g’am-xo’rlik ko’rsatish giperprotektsiya	+	+	-	-	-
G’amxo’rlikdan ustun keluvchi giperprotektsiya	+	±	±	+	+
Ortiqcha axloqiy mas’uliyat	+	-	+	±	±
Emotsional raddiya	-	-	±	±	±
O’ta qattiqqo’l-lik	-	-	±	±	+
Gipoprotektsiya	-	-	-	-	±

Ushbu mezonlar asosida turli oilalarda ota-onalarning o’z farzandlarini tarbiyalash uslublarini farqlash mumkin. (7.4-jadval).