Ota ulug’, otadan mehmon ulug’

OTA ULUG’, OTADAN MEHMON ULUG’
Bir bor ekan, bir yoq ekan, Boysun tomonda Murod bobo degan ancha yoshga borib qolgan bir kishi yashar ekan. Murod boboning uchta o’g’li bo’lib, kuch- quvvatda hech kim ularga barobar kelolmas ekan. Ular aql-farosatda ham hammaga ibratli bo’lib o’sishgan ekan. Ularning kattasi-qo’ychibon, o’rtanchasi- dehqon, kenjasi ovchi ekan.
Kunlardan bir kuni shaharlik bir kishi Murod bobonikiga mehmon bo’lib kelibdi.
Kechga borib havo aynib, qor yog’a boshlabdi.Ertalab turishsa, azbaroyi qorko’p yoqqanidan tomning to’sinlari qirsillab, og’irlikni ko’taraolmay qolibdi.
Yengil par qor yog’may, muz aralash qor yog’ibdi. Hali-zamon havo ochilib quyosh chiqsa, qor erib suuvga aylanadi.
To’sinlar ko’tarolmay sinib ketib, tom bosib qolishi mumkin. Tezroq tomga chiqib qorni kurab tashlash kerak, - debdi Murod bobo o’g’illariga.
O’g’illari churq etishmabdi. Murod bobo gapini yana qaytaribdi. Yerdan sado chiqsa chiqibdiki, o’g’illaridan sado chiqmabdi. Jussasidan kuch yog’ib turgan, tog’ni ursa talqon qiladigan o’g’illarini arzimagan ishni bajarishdasn bosh tortishlarini ko’rib, mehmon hayron bo’libdi.
Otaning amrini bajarmoq ham qarz, ham farz. Otaqning gapini qaytarish o’ta gunoh, unday farzand do’zavda kuymoqqa mahkum, - dbdi mehmon Murod boboning farzandlariga qarab.
Yo’q,otamizning aytganlarini bajara olmaymiz. Bo’lmaydi, - debdi Murod boboning to’ng’ich o’g’li. Qolganlari ham uni ma’qullab, boshlarini silkitishibdi.

Mehmon <> deb ko’nglidan o’tkazibdi.

Murod bobo mehmonni tashlab tashqariga chiqay desa , uni ranjitib qo’yishdan cho’chibdi, uyda o’tiraveray desa, tom bosib qolishdan qo’rqibdi.
Arisloblarim men rozi. Uchovingdan biroving tomga chiqib qorni kurab tushgin, debdi yana Murod bobo o’g’illariga qarab. Katta o’g’il kenjasiga <> desa, kenja o’g’il o’rtancha akasiga nuqul <> dermish.
O’g’illarida birontasi tomga chiqmasligini bilib turgan Murod bobo <>, debdi.
Otalarining gapi tugar- tugamas uch o’g’il birdan kurakka yopishib, eshikka otilishibdi. Bir nafas o’tar- o’tmas hovlini qordan tozalashibdi.

• 
  Mehmon, hovliga chiqib bir aylanib kelmaysizmi?- debdi Murod bobo.
  

Uch o’g’ilning qilmishlaridan hayron bo’lib, boshi qotib o’tirgan mehmon <> deb javob beribdi. Ular uydan chiqislari bilanoq uch og’il <>,<> deb tortishib qolishibdi. Jussasi kichikroq kenja o’g’il lip etib tomga chiqibdi-da , bir choy qaynashi o’tmasdan tomdagi qorni kurab tushiibdi.Murod bobo kenja o’g’liga raxmat aytibdi. Keyin uchala o’g’ilini ham aldab, yumushlariga jo’natibdi.
<>,- deb battar hayron bo’libdi mehmon.Dasturxon ustida Murod bobo mehmonning fikrini uqib:
Mehmon hayron bo’lmang. Odatimiz shunaqa, - debdi. Hech narsa tushunmagan mehmonning battar hunobi oshibdi. Kech turibdi. Murod boboning o’g’illari birin-ketin uyga qaytishibdi. Katta o’g’il kelib avval mehmonga salom beribdi., keyin otasi bilan ko’rishib, olib kelgan bir dasta nonni uning oldiga qoyibdi. O’rtancha o’g’il ham avval mehmon bilan ko’rishib, so’ngra otasi bilan so’rashibdi-da , qo’loidago g’o’sht- yog’ni otasinging yoniga qo’yibdi.Keyin kenja o’g’il kelibdi. Mehmon bilan ko’rishib, otasi bilan o’pishib, otgan ovi-olhorni ularning oldiga qo’yibdi.Dasturxon ustida mehmon Murod bobodan:
Boya o’g’illaringizning tomdagi qorni kurashdan bosh tortishlarining boisi ne? – deb so’rabdi.
Buning sababini o’zlaridan so’rang , debdi Murod bobo. Shunda mahmon:- Ertalab avvaliga otangizning aytganlarini qilmadinglar, ya’ni tonga chiqib qorni kuramay, biz tashqariga chiqqach, ukangiz kurab tushdi. Nega ota gapidan bosh tovladinglar? Shuning boisi ne?- deb so’rabdi.
Yo’q , mehmon, unday demang, - deb javob qaytaribdi kata o’g’il,- otamizning har bir so’zi biz uchun maqaddas bo’lganidek, u kishingi o’zi ham biz uchun eng ulug’ zot. Tom ustiga chiqmaganimining boisi shu ediki, uy ichida otamiz o’tirgan edilar. Qishlog’imizda azal-azaldan shunday odat bor: ota uyda ekan, bola tom ustiga chiqmaydi. Mehmon Murod bobodan so’rabdi: Shunday yaxshi odatlaringiz bor ekan, nega endi siz tashqariga chiqib tura olmadingiz?
Sababi, yonimda edingiz. Mehmonni yolg’iz qoldirish odabdan emas. Bekorga xalqimiz << Ota ulug - otadan mehmon ulug’>> deb aytmaydi,- debdi Murod bobo. Bunday mehmopndo’stlikka va odobga qoyil qolgan mehmon Murod bobo bilan o’g’illariga qulluq qilib xayrlashbdi.
DONO QIZ BILAN BOY
Bir bor ekan, bir bor yo’q ekan,o’tkan zamonda bir chol bilan o’n ikki yoshlik qizi yo’og’iz yashashar ekan. Ularning bisotida bitta tuya, bitta it va bitta eshak bor ekan.
Chol o’rmonda o’tin terib kelib, ularni sotib tirikcholik qilar ekan. Qiz esa uyda ishi bilan bandbo’lar ekan. Chol odatdagidek, tuyaga o’tin yuklab bozorga boribdi.Uning yoniga semiz bir boy kelib: o’tinni necha puldan sotyapsiz? – deb so’rabdi.
Boy:Senga o’n tanga beraman ,shartim shuki , o’tinni uyga olib berasan,-debdi.
Chol behan xursand bo’lib, boyning uyigacha olib borishga rozi bo;libdi.Chol boynikiga borgach , o’tinni ag’darib, pulni olib,endi ketmoqchi bo’lib tirgan ekan, boy:
Tuyani ham bog’la !- dab baqiribdi.
Hol hayron bo’lib:
Tuya meniki-ku,- dasa , boy:
Men o’tinni tuya bilan birga sotib olganman, bo;lmasa , sen ahmoqqa o’n tanga berarmidim,- deb o’dag’aylabdi.
Shundan keyin ular tortishib qolibdilar, ish ish qozigacha boribdi.
Qozi:
Sen o’tinni boricha sotdingmi?- deb so’rabdi.
Chol\;
Ha, -deb javob beribdi.

Unday bo’lsa, tuya ham boyniki.O’’tinni shu turishicha sotish kerak emas edi, - debdi qozi.

Axir, tuyani o’zi uch yuz tanga turadi-ku! – deb qolaveribdi chol.
Shunday qilib noiloj tuyani boynikiga qoldirib kelibdi.Boshqa kuni chol o’tinlarni otiga yuklab, bozorga olib chiqibdi. Yana o’sha boy kelib, o’tinni narxini so’rabdi. Chol,<>
Deb aytsa , boy << shundayligicha uyga olib borib bersang , o’n tanga beraman>>, debdi. O’tkan voqea yodidan chiqib ketgan chol, yana rozi bo’libdi.
Boynikiga borgach, boy, <> deb turib olibdi. Chol otni ham tashlab ketishga majbur bo’libdi. Chol vafa bo’lib o’z uyiga qaytibdi va bo’lgan voqeani qizioga aytib beribdi.
Keyingi kunio chol eshakka o’tin yuklab bozorga ketayotsa, qizi toxtatibdi va:
-Ota, menga ruzsat bersangiz. O’tinlarni men olib borib sotsam, debdi.Chol rozi bo’libdi. Qiz otasini uyda qoldirib, bozor tomon yo’l olibdi. Yana o’sha semiz boy kelib, o’tinlariga xaridor bo’libdi.Qiz o’tinlarining bahosini <> desa, boy yana << shu turishda uyga olib borsang , o’n tanga beraman>> debdi.
Qiz ko’nmabdi.<>, deb turib olibdi. Qiz o’tinlarni to’kibdi va uning haqini so’rabdi.
Boy qizga pulni berayotganida, qiz uning qo’lini ham pul bilan ushlab olibdi va<< biz va’dani shunday qilganmiz>> deb qo’yib yubormabdi. Janjal, ur-sur boshlanibdi, hech kim ularning tortishuvini ajrata olmabdi.
Qoziga ham borishibdi. Lekin qiz o’z aytganida turib olibdi. Oxiri qiz boyga :
Ellik tilla tanga bersangiz qutulasiz, ozodsiz, - debdi. Boy rozi bo’libdi, qizga ellik tanga beribdi. Lekin bu boyga juda alam qilibdi va turli yo’llarni axtara boshlabdi. O’ylab-o’ylab qizga, kimki yog’onni do’ndirib ishlatsa, ellik tilladan garov o’ynashni taklif qilibdi. Qiz rozi bo’libdi.Oldin boy boshlabdi yolyg’on gapirishni:
Bir vaqtlar men bug’doy ekkan edim, shunday serhozil bo’ldiki, tuya, it, eshaklar bug’gdoy poyasiga kirishsa , ko’rinmay qolar edi. U yerga kirgan hayvonlar qaytib chiqmas edi. Bir kuni bug’doyni yanchib. Xotinga non qildirdim.Nonni sindirib, endi tishlagan edim,,<> degan echki ovopzi eshitilib, birin-ketin semiz, kata echkilar tusha boshladilar. Ketidan tuya , otlar ham chiqib kelaverdilar.
Qiz:
Ha, dunyoda bunaqa voqealar uchrab turadi,- debdi va u hyam o’z hikoyasini boshlabdi:
Bir kuni m qishlog’imizning o’rtasiga bir dona paxtaning chigitini ekdim.
Paxta yetilib,ochilganida besh yuz xottini chaqirib terdirdim . Terilgan paxtani sotdim.
Uning puliga qirqata tuya sotib olib, ularni yaxshilab bezadim. Ikki akam bilan Buxoraga jo’natdim Uch yil ulardan hech qanday xabar bo’lmadi.
Yaqinda ularning o’ldirilganliklarini ewitdim. Sizning ustingizdagi ton- mening kata akamning to’ni. U tinini Buxoroga kiyib ketgan edi. Demak, siz mening akalarimni o’ldirgansiz! Semiz boy o’ylanib, tang holatga tushib qolibdi. Agar qizning bu hikoyasi bo’yicha ayiblansa, u – jinoyatchi, odan o’ldirgan bo’lib chiqadi. Agar bu gaplarni noto’g’ri, yolg’on desa, garovga binoan ellik tilla tanga berishga berishi kerak bo’ladi. Boy o’ylab- o’ylab oxiri qizgqa ellik tillo tanga beribdi. Boy qizga qarab:
Butun hayotim davomida birinchi marta bunday qo’lga tushishim, debdi va qizga tuya bilan otini ham qaytarib beribdi.
Qiz xursand bo’lib , tuya, ot va eshaklarini yetaklab , pullarni tuyaga ortib, o’z uyiga qaytib kelibdi.