Ota-ona huquqini cheklash tushunchasi, tartibi va asoslari

Farzandlarning huquq va burchlari.
Farzandlar ham ota- onalarining oldida o’z burchlari bajarishlari shart. Bu burchlar ayniqsa, mehnat qobiliyatini yuqotgan, kasal bo’lgan, boquvchisiz qolgan ota-onalarga g’amxo’rlik qilishdan iboratdir. Farzandlar burchlarini bajarishlari to’g’risida O’zbekiston Respulikasi Konititutsiyasining 66-moddasida jinoyat, nikoh, va oila qonunlarida ko’rsatilgan. Qonunda ajrim bilan birga, talab qilsalar, voyaga yetmagan farzandga nafaqa to’lashni yo’llarini ham ko’rsatgan. 
Ota- ona va bolalarni huquq va majburuyatlarining mazmuni shundan iboratki, ota-ona voyaga yetmagan hamda voyaga yetgan-u, lekin mehnatga layoqatsiz va muhtoj bolalarni ta’minlashga majburdilar. Ota-ona voyaga yetmagan o’z bolalarini ta’minlash to’g’risida kelushuv tuzishga haqlidirlar. Aliment to’lash to’g’risidagi kelishuv aliment to’lashga majbur shaxs bilan aliment oluvchi shaxs o’rtasida yozma shaklda va notarial tartibda tasdiqlanib tuziladi. Bunda aliment to’lash tartibi va shakli tomonlar o’rtasida kelishilgan holda belgilanadi. Biroq alimentning miqdori sud tartibida undirilganda bolalar olishi mumkin bo’lgan miqdordan kam bo’lmasligi kerak. Mehnatga layoqatsiz voyaga yergan bolalar, o’z navbatida, mehnatga layoqatsiz, va yordamga muhtoj ota-onalarini majburdilar. Agar voyaga yetgan bolalar, o’z ota-onaiga ixtiyoriy ravishda moddiy yordam berishdan bo’yin tovlasalar, ota-ona sudga o’z taminotlari uchun bolalardan aliment undirib berish uchun murojat qilishga haqlidirlar. Alimentlarni sud qat’iy pul summasida belgilaydi. Qonun alimentlarning inekiya qilishini nazarda tutadi. 
Ota-ona qaramog’idan maxrum bo’lgan bolalarni davlat alohid himoyaga oladi. Qonunda bunday bolalarni tegishli muassasalarga tarbiyalash uchun joylashtirish tartibi maxsus belgilab qo’yilgan bo’lib, ularga oilaga tarbiyalash uchun berish (farzandlikka olish) homiylikka olish yoki mehribonlik uylariga berish kabilar kiradi.
Xulosa: Ota-onalar bolalari oldidagi huquqlarini bajarishlari, bolalar ham ota-onalari oldidagi huquq va burchlarini bajarishlari ularni qiynamasliklari ruhan,jismonan sog’lom tarbiylashlari lozim. Ularga yuklatilgan vazifalarni amalga oshirishlari ularni qiziqishlari, nimani istashlarini, ularni fikrini, e’tibor berishlari lozim. Ularga manan va ruhan yordam berishlari shart. Afsuski ba’zi ota-onalar o’z majburiyatlarini bajarishdan bosh tortadilar, ota-onalik xuquqlarini suiste’mol qiladilar, bolalari bilan shavqatsiz munosabatda bo’ladilar, ularni taxqirlaydilar. Shu qatorda bolalar ham o’z huquqlarini eslaridan chiqarmasliklari va ota-onalariga g’amxo’rlik qilishlari lozim. Agar voyaga yetgan bolalar o’z navbatida mehnatga layoqatiz va yordanga muhtoj ota-onalariga moddiy tarafdan yordam berishdan bo’yin tovlasalar ular farzandlarini sudga berishlari ham mumkin. Xulosa qilib aytadigan bo’lsak ota-onalar va farzandlar o’z xuquq va majburiyatlarini bajarishlari shart bo’lmasa ularniga qonunda belgilangan jazo turlari qo’llaniladi.