Основные понятия об измерениях и измерительных приборах

Сиғим манометрлари

Бу ўлчов асбобларининг ишлаши ўлчанаётган босим таъсирида, текис конденсатор сиғимини электродлар орасидаги масофанинг ўзгариши натижасида ўзгаришига асосланган (расм 50). Ўлчанаётган босим ўзгариши билан текис конденсатор сиғими қуйидаги боғлиқлик асосида ўзгаради:
C =
бу ерда, С – сиғим;
Е – диэлектрик ўтказувчанлик;
S – конденсатор юзаси;
- конденсатор электродлари орасидаги масофа.



Расм.50.
Ўлчанаётган босим Р ўзгариши билан, конденсатор электродлари орасидаги масофа ўзгаради ва бу электр сиғимини С ўзгаришига олиб келади.

Пьезоэлектрик манометрлар

Пьезоэлектрик манометрларнинг ишлаши баъзи кристал моддаларнинг механик куч таъсирида электр зарядларини ҳосил қилиш хусусиятига асосланган. Бу ҳодиса пъезоэффект деб номланади. Пъезоэффект кварц, барий титанит ва баъзи бошқа моддаларкристалларида кузатилади. Пъезоэффекнинг ўзига хос хусусияти, унинг инерциясизлигидир. Зарядлар, куч таъсир этиши билан бир зумда ҳосил бўлади. Кристал қирраларида ҳосил бўлаётган электр зарядлари, куч таъсир қилаётган вақтда сақланиб туради ва унинг таъсири тўхташи билан йўқолади.


Иссиқлик ўтказувчан манометрларда газларнинг иссиқлик ўтказувчанлигини босимга боғлиқ ўзгаришидан фойдаланилади. Босимни (0,0001-10мм.рт.ст) чегарада ўлчаганда, босим ўзгариши билан газнинг иссиқлик ўтказувчанлиги ўзгаради, натижада, кўприк схемасининг бир елкасига уланган қаршилик термометрининг қаршилиги ўзгаради.


Ионизацион манометрларнинг ишлаши босимга боғлиқ равишда ўзгарувчи ион токини ўлчашга асосланган. Босимга боғлиқ равишда электронлар кўп ёки кам молекулаларни ионлаштиради. Ионлар ўз зарядларини коллекторга бериб, ион токини ҳосил қилади.
СИГНАЛ ЎЗГАРТИРГИЧЛАР ВА МАСОФАГА
УЗАТИШ ТИЗИМЛАРИ
Хар хил физик катталикдаги чиқиш сигналли сигнал ўзгартиргичларнинг жуда кўп турларининг мавжудлиги, хар хил номенклатурадаги ўлчов асбобларини, ростлагичларни ишлатилишини талаб қилади ва бу албатта, уларни ишлатиш ва таъмирлашда маълум қийинчиликларга сабаб бўлади. Бундан ташқари, марказлаштирилган назорат ва бошқариш тизимларини яратишда, хар хил физик катталикларни бир хил катталикга келтириш учун қўшимча хар хил оралиқ сигнал ўзгартиргичлардан фойдаланиш керак бўлади. Шунинг учун, рационаллаш (қулайлаштириш) мақсадида, алоҳида тизим ва ўлчов асбоблари Давлат ўлчов асбоблари тизимига (ДАТ) бириктирилган.
ДАТ электр, пнематик ва гидравлик тармоқлардан ташкил топган бўлиб, улар ўзаро хар хил сигнал ўзгартиргичлар орқали боғлангандир. ДАТ хар хил ўлчанаётган параметрларни, масофага узатишга қулай бўлган, бир хил маълумот шаклига келтиради. Кириш ва чиқиш параметрларини унификациялаш йўли билан ўлчов асбобларини ўзаро алмашинувчанлигига эришилади ва ДАТнинг ушбу тармоғига кирувчи бирламчи сигнал ўзгартиргичларни хар хил ўлчов асбоблари билан бирга ишлай олиши таъминланади.
ДАТ уч тармоқдан ташкил топган: электр токли сигналли (аналог сигналли) асбоблар; электр частотали (дискрет сигналли) асбоблар; пневматик чиқиш сигналли асбоблар.
Қуйидаги унификацияланган сигналлар қабул қилинган:

1. 
   электр аналог тармоқ учун: 0-5ma; 0-20 ma; 4-20 ma; 0-10 в; 0-2 в;
   
2. 
   электр частотали тармоқ учун: 1500-2500гц;
   
3. 
   пневматик тармоқ учун: 0,02 – 0,1 МПа (0,2-1,0 кгс/см²).