Основные понятия, компоненты и модели

Munosabat darajasi – bu uning atributlar soni. munosabat darajasi bitta bo’lsa unar deyiladi. Ikkita daraja bo’lsa – binar deyiladi. Uch daraja bo’lsa ternar vf hakoza.
Kordinal son yoki munosabat quvvati - bu uning kartejlar soni. Kordinal munosabatlar soni vaqt bo’yicha o’zgaradi.
Munosabat - bu to’plamlardir. To’plam esa ta’rif bo’yicha mos elementlarni o’ziga olmaydi. Aytaylik R munosabat A1,A2,..,An atributlarga ega. Aytiladiki, R munosabat atributlar to’plami K=(Ai,Aj,..,Ak) kalit bo’lishi mumkin qachonkim ikkita vaqtga bog’liq bo’lmagan sshart bajarilsa:
Unikallik: Ixtiyoriy berilgan vaqt momentidaikkita har xil kartejlar Ai,Aj,..,Ak lar uchun bir xil qiymatga ega emas.
Minimallik: Ai,Aj,..,Ak atributlarda birotasi unikallik buzulmasa K dan o’chirilishi mumkin emas.
Ko’pgina relyatsion MBBT foydalanuvchilar uchun quyidagi ekvivalent tushunchalarini ishlatish maqsadga muvofiqdir:
Munosabat – jadval (ayrim holda fayl);
Kartej – qator (ayrim holda yozuv);
Atribut – ustun (maydon).
Ko’p hollarda “Yozuv” ni “Yozuv nusxasi” deb, “Maydon” esa “Maydon nomi va turi” deb qabul qilinadi.
Relyatsion ma’lumotlar bazasi – bu ma’lumotlarni o’z ichiga oluvchi munosabatlar to’plami va u MB da saqlanishi kerak.
1.Foydalanuvchi bunday MBni jadvallar to’plami deb qabul qilishi kerar.
2.Har bir jadval bir xil tipdagi qatordan iborat va u unical nomga ega;
3.Har bir qator focsirlangan sonlar maydon qiymatlariga ega;
4.Jadval qatori bir biri bilan kaida biror bir qiymat bilan farq qiladi.;
5.Jadval ustuni birqiymatli nomga yuboriladi va ma’lumotlarning birjinsli qiymatlari joylashtiriladi (sana, familiya, butun son yoki pul belgili summa);
6.Ma’lumotlar bazasida joylashgan to’liq ma’lumotlar ma’lumotlarning aniq qiymati kurinishida tasvirlanadi va ma’lumotlarni tasvirlashning bunday usuli yagona bo’lib hisoblanadi. Umuman olganda jadvallarni bir biri bilan bog’lashning qaysidir maxsus “aloqa” yoki ko’rsatmasi yo’q.
7.Jadval qatorlari va ustunlari bilan ish yuritganda ma’lumotlarning qanday joylashishiga qaramasdan ular qayta ishlanishi mumkin. Bunga ko’proq jadvallarning nomi va ularning ustunlari soni imkon beradi.
Ma’lumotlarni saqlash uchun jadvallar sonini minimallashtirishga intilish MBni yangilashda har xil muammolarga olib kelishi mumkin. Ma’lumotlarning relyatsion modeli uchun relyatsion algebra - munosabat amalida ishlashga qulay vosita mavjud.
Relyatsion algebraning barcha operatsiyalarini bajaradigan ma’lumotlar ustida monipuyatsiya (ish olib boradigan) qiladigan tillar yaratilgan. Bu tillar orasida eng ko’p tarqalgani SQL (Structured Query Language – strukturalashtirilgan so’rov tili) va QBE (Quere-By-Example – namuna bo’yicha so’rov). Bu ikki til ham yuqori darajali til bo’lib, uning yordamida foydalanuvchi kerakli ma’lumotlar bilan ish olib borishi mumkin.