Osnovi Web-texnologiy

 
 

---

79 
4-BOB. ZAMONAVIY RAQAMLI MARKETING ASOSLARI 
4.1. Elektron tijoratda raqamli marketing 
Ushbu bobda marketingdan samarali foydalanishga imkon 
beradigan bir qancha zamonaviy Internet-vositalar – “uy qurilishi” 
Internet, dasturiy ta’minotning maxsus modullari (vijetlar), saytlarni 
takrorlash va ishlov berish vositalari (dasturlar), maxsus mavzular uchun 
mikrosaytlar va boshqalar qisqacha muhokama qilinadi. 
Internet foydalanuvchilarga turli xil vositalarni mustaqil ravishda 
tanlash imkoniyatini beradi. Web 2.0 sizga ma’lumotni sotuvchiga 
deyarli hech qanday xarajatlarsiz shaxsan qayta yo‘naltirishga imkon 
beradi, bu Internetning asosiy talabiga aylanadi. Shaxsiylashtirish 
foydalanuvchilarga boshqariladigan komponentni yaratish, ya’ni bir 
vaqtning 
o‘zida aniq ifodalangan afzal ko‘rgan iste’molchi, 
hammualliflar va yaratuvchiga aylanish imkoniyatini beradi. 
Muvaffaqiyatga saytni boshqarishni uning ishtirokchilariga berishdan 
qo‘rqmaydigan va ularga o‘zlariga mos keladigan tarzda ma’lumot olish 
imkoniyatini berishdan qo‘rqmaydigan marketologlar erishadilar. 
Maxsus ishtiyoqmandlar uchun saytlar yaratishda bir nechta qiziqarli 
dasturlarni yaratish kerak. Bu borada bir nechta g‘oyalarni ilgari surish 
zararli emas, shu bilan birga ishtirokchilarga hamjamiyatni yaratish 
uchun zarur vositalarni, shuningdek, ishtirokchilar birlashishi mumkin 
bo‘lgan muayyan kontekstni berish. Ishlab chiqaruvchi 
iste’molchilarning paydo bo‘lishi, ularda Internet taklif qiladigan 
narsalarni faol boshqarish va sozlash uchun har qachongidan ham 
ko‘proq imkoniyatlarga ega bo‘lgan vaziyatni yaratdi. Har bir 
foydalanuvchi uchun mustaqil ravishda sozlangan Internet yanada qulay 
va samarali bo‘ldi. 
Foydalanuvchilarning o‘zaro ta’sirini va ularning asosiy tarkibiy 
qismlaridan foydalanishni rag’batlantirish uchun saytlarda tobora vijetlar 
(nishonlar, gajetlar) deb nomlanadigan foydalanuvchilar uchun maxsus 
dasturiy modullar yaratilmoqda. Vijetlar - bu dinamik tarkibiy 

---

80 
qismlarning kichik qismlari, veb-sahifaning ko‘chma qismlari, ularni bir 
qismdan osonlikcha kesib olib, har qanday boshqa veb-sahifaga, blogga 
yoki ijtimoiy tarmoqdagi sahifaga o‘tkazish mumkin, bunda vijetning 
tarkibi ham aks ettiriladi. Vijet odatda 150-300 pikselgacha bo‘lgan 
formatga ega va Flash yoki JavaScript-da yozilgan bo‘lib, bu shaxsiy 
kompyuter va mobil platformalarda barqaror ishlashga imkon beradi. 
Virusli tarqatish tufayli sifatli tayyorlangan vijetlar sotuvchiga ularni 
o‘nlab millionlab foydalanuvchilar sahifalariga olib chiqishga imkon 
beradi. Kontentni millionlab ishtirokchilarga yetkazish uchun veb-sayt 
trafigini oshirishdan vositalarga o‘tish raqamli marketingning asosiy 
g‘oyalaridan biridir. Vijetning yaxshi namunasi - Belposhta veb-
saytidagi (belpost.by) posilka harakatini kuzatish. Vijetlar tufayli 
qiziqarli brend imkoniyatlari ochiladi. Bepul dasturlarni buyurtma qilish 
yoki shunchaki ishlatish uchun yaratilgan yoki mustaqil vijet sindikatdan 
sotib olingan eng samarali vijetlar quyidagi asosiy xususiyatlarga ega. 
Oxirgi foydalanuvchi uchun haqiqiy qiymat; 
Foydalanuvchi va ham tarmoqning o‘zaro munosabati; 
Download yuklab olish va ishlatishdan oldin sinov o‘tkazish 
imkoniyati; 
Dasturning kichik o‘lchamlari bilan belgilanadigan “virillik”, 
bu ularni Internetda tez tarqatishga imkon beradi; 
A ma’lum chastota bilan yangilash, optimallashtirish va 
takomillashtirish; 
Yuqori funksionallik. 
Internet rivojlanishining asosiy tendensiyalari. 
Web 3.0 ning umumiy xususiyatlari allaqachon sezilarli bo‘lib, 
Internet 3.0 ning tobora ko‘proq o‘ziga xos xususiyatlari mavjud bo‘lib, 
ular Internetning kelajagini belgilaydi. Internet rivojlanishining asosiy 
tendensiyalari quyidagi oltita yo‘nalish bo‘yicha guruhlangan: 
1) qattiq tuzilmasiz Internet;
2) Ukol ustidagi “uzun quyruq”;
3) xizmat sifatida dasturiy ta’minot (SaaS);
4) Internet boshqa aloqa turlarini birlashtiradi;

---

81 
5) haqiqiy “dunyo qishloqi”;
6) Internetda yagona imzo qo‘yish tamoyili.
Birinchi tendensiya - bu qattiq tuzilmasiz Internet. Hozirgi zamon 
zamonaviy Internetning katta qismi qat’iy ravishda tuzilgan veb-saytlar, 
bloglar, uy sahifalari, qidiruv tizimlari bo‘lib, unda veb-dizaynerlar 
shakl va tarkibni o‘rnatadilar. 
Ikkinchi tendensiya - bu steroidlardagi “uzun quyruq”. Aqlli 
agentlarning imkoniyatlari rivojlanishi bilan hamma narsa 
boshqariladigan va ixtisoslashgan bo‘ladi - hamjamiyatlar, bloglar va 
elektron tijorat. 
Uchinchi tendensiya - bu xizmat sifatida dasturiy ta’minot (SaaS). 
Yuqori sifatli, on-line amaliy dastur tizimlari allaqachon Internetda 
mavjud. Ulardan ba’zilari veb-interfeys orqali mavjud bo‘lib, nafaqat 
alohida sotib olingan mahsulot sifatida emas, balki online matnli 
protsessor amaliy dasturiy ta’minoti, elektron jadvallar va elektron 
pochta kabi an’anaviy narsalardir. 
To‘rtinchi tendensiya - Internet aloqaning boshqa turlarini 
birlashtiradi. VoIP - IP orqali ovoz yoki VoIP telefoniya tizimi tezda 
telekommunikatsiya biznesining yetakchi yo‘nalishlaridan biriga aylanib 
bormoqda. Eng mashhur provayderlar Skype (skype.com) va Vonage 
(vonage.com), ammo boshqalar ham ko‘p. 
Beshinchi tendensiya - bu haqiqiy “dunyo qishlog‘i”. Internet 
Marshall Makluenning “dunyo qishloqi” haqidagi bashoratli g‘oyasini 
amalga oshirdi. Bugun biz “uzoq fermada” yuz bergan har qanday voqea 
deyarli darhol jamoat mulki bo‘lgan qishloqda yashayapmiz. Bir necha 
bor ta’kidlanganidek, Internet chegaralarni buzdi, bu dunyoning turli 
burchaklarida joylashgan virtual guruhlarning bir-biri bilan o‘zaro 
aloqada bo‘lishiga imkon berdi. Ammo hozirgi kunga qadar ko‘plab 
sotuvchilar segmentatsion o‘zgaruvchilardan biri sifatida geografik 
bo‘linishga yopishib oldilar, turli jug‘rofiy bozorlarda turli xil narxlarni 
belgilab oldilar, teng bo‘lmagan joylashishni olib borishdi, o‘zgartirilgan 
texnik tavsiflardan va mahsulotlarning turlicha turlaridan foydalandilar. 
Oltinchi tendensiya - Internetda yagona imzo qo‘yish tamoyili. 

---

82 
SSO - bu Internetda bitta imzodan foydalanish, foydalanuvchi 
tomonidan boshqariladigan barcha saytlarga kirish uchun bitta login. 
Amalda, bu mumkin bo‘lganidan ko‘proq ko‘rinadi. Yahoo kabi ba’zi 
bir mega-saytlarda, bitta login bilan siz barcha singil saytlarga 
o‘tishingiz mumkin bo‘lsa ham, 2007-yil boshida ma’lumot yoki 
manbalarni bir saytdan boshqasiga o‘tkazish imkoni bo‘lmadi. Har bir 
sayt alohida zona edi. Ko‘pincha chaqiriladigan va hanuz ko‘p saytlarda 
foydalaniladigan asl Internet autentifikatsiya tizimi sayt katalogini ko‘rib 
chiqish asosida foydalanuvchi identifikatsiyasiga tayanadi. Saytda 
ro‘yxatdan o‘tayotganda ma’lumotlar sizning ro‘yxatdan o‘tgan 
foydalanuvchi ekanligingizni va parolingiz sizning foydalanuvchi 
nomingizga mos kelishini tasdiqlash uchun ma’lumotlar bazasida 
tekshiriladi. Shuning uchun, Identity 1.0 tizimida har bir sayt alohida 
mavjud va alohida ro‘yxatdan o‘tishni talab qiladi. Identity 2.0 ning 
birinchi qadamlari, masalan OpenID (myopenld.com), foydalanuvchiga 
boshqa saytlar uchun OpenIDda ro‘yxatdan o‘tishga imkon beradi. 
OpenID bilan mos keladigan saytga tashrif buyurganingizda, 
foydalanuvchilar o‘zlarining OpenID login va sayt kontaktlarini 
kiritadilar. Keyin foydalanuvchilar ushbu saytga OpenIDdagi 
ma’lumotlariga kirish huquqini berish-bermaslik to‘g‘risida qaror qabul 
qilishadi. Firefox brauzeriga qo‘shimcha bo‘lgan Sxipper (sxipper.com) 
foydalanuvchilarga turli saytlarda o‘zlarining autentifikatsiyasini va 
avtomatik ro‘yxatdan o‘tkazilishini ta’minlash uchun OpenID 
autentifikatsiya mexanizmidan foydalanadi.