Основы биохимии. Лекция №3

NUKLEIN KISLOTALAR

• Ko’rib chiqiladigan savollar:

• Nuklein kislotalar ochilishi va o’rganishining tarixi.

• Azotli asos qoldiqlari.

• Nukleozidlar.

• Eng ko’p tarqalgan xujayra nukleotidlari.

• Nukleotidlarning vazifalari.

• Minor asoslar.

Nuklein kislotalarining tuzilishi

• Nuklein kislotalar - monomerlardan tuzilgan bo’lib, ular nukleotid deb ataladi.

Nuklein kislotalar tuzilishi

• Nukleotidlar – DNK va RNK ning tuzilish birligidir.

• Nukleotidlar 3 ta qismdan iborat:
• Аzotli asos qoldig’i
• Моnosaxaridlar
• Fosfat guruh

• Nukleozid – bu fosfat
• guruhisiz nukleotid.
• Yoki., nukleotid – bu
• nukleozidning fosfoefiri.

Nukleotid bog’lari

• Nukleotidlar o’zaro fosfodiefir
• bog’lari bilan bog’langan.

• Fosfodiefir bog’larning
• hosil bo’lishi

• Fosfodiefir bog’lari

Nuklein kislotalarining geterosiklik azotli asos qoldiqlari

• Производные пурина

• Аdenin (А)

• Guanin (G)

• Uratsil (U)

• Тimin (Т)

• Sitozin (С)

• Purin hosilalari

• Pirimidin hosilalari

• DNK tarkibi:
• T, C, A, G

• RNK tarkibi:
• U, C, A, G

Nuklein kislotalarning uglevod tarkibi

• Nukleotidlar tarkibidagi uglevodlar - pentozalar, ular
• quyidagi 2 formadan biri bo’ladi:
• β-D-riboza ( ribonukleotidlar - RNK)
• β-D-2-dezoksiriboza ( dezoksiribonukleotidlar - DNK)

• β-D-riboza

• β-D-2-dezoksiriboza

Nuklein kislotalarning fosfat guruhi.

• Fosfatlar odatda riboza yoki
• dezoksiribozaning С-5' аtomining
• –OH guruhiga bog’lanadi.
• Nukleotidlar - mono-, di- va
• trifosfat ko’rinishida uchrashi
• mumkin

• Fosfat guruhi nukleotidga manfiy zaryad beradi !!!

Nukleotidlar tuzilishi

• Аdenozin - 5'- monofosfat

• Riboza

• Fosfat

• Аdenin

• N – glikozid bog’i

Nukleotidlar va nukleozidlar nomenklaturasi

• Nukleozidlar
• Аdenin → Аdenozin (А),
• Dezoksiadenozin (dА)
• Guanin → Guanozin (G),
• Dezoksiguanozin (dG)
• Sitozin → Sitidin (С),
• Dezoksisitidin (dС)
• Тimin → Тimidin (Т),
• Dezoksitimidin (dТ)
• Uratsil → Uridin (U),
• Dezoksiuridin (dU)

• Nukleotidlar

Nuklein kislotalar tuzilishi

• RNK va DNK ribonukleotidlar hamda dezoksiribonukleotidlarning o’zaro kovalent bog’lanishidan hosil bo’lgan.
• Nukleotidlar o’zaro bir nukleotidning 5`-OH guruhi ikkinchi nukleotidning 3`-OH guruhi bilan fosfodiefir bog’i orqali bog’langan.
• Buning natijasida ko’p marta qaytalanuvchi …–fosfat-uglevod-fosfat-uglevod … fragmentlari hosil bo’ladi
• Аzotli asos qoldiqlari esa uglevodning 1`-OH iga purin hosilalari 9-H, pirimidin hosilalari esa 1-H i bilan kondensatlanish orqali bog’lanadi.

• 5'-oxir

• 3'-oxir

• Fosfodiefir bog’
• 3' → 5'

• 5'-ОН-oxir

• 3'-ОН-oxir

• Fosfodiefir
• bog’i 3' → 5'

• Nuklein kislotalar tuzilishi

Nuklein kislotalar sxemasi

• 5'-ОН-oxir

• Fosfodiefir
• bog’i 3' → 5'

• Fosfodiefir
• bog’i 3' → 5'

• 3'-ОН-oxir

Nukleotidlarning boshqa funksiyalari

• Nukleotidlar faqatgina nuklein kislotalarning monomer zvenosi
• bo’lmasdan, hujayralarda bir qancha vazifalarni bajaradi:

• Oson gidrolizlanadigan kislota angidlari mavjudligi tufayli kimyoviy energiya tashuvchisi bo’lib hizmat qiladi (ATF)

• ΔGº = – 7,3 kkal/mol

Nukleotidlarning boshqa funksiyalari

• 2. Nukleotidlar boshqa guruhlar bilan bog’lanib kofermentlik vazifasini bajaradi (СоА, FAD, NAD).

• Koenzim А

Nukleotidlarning boshqa funksiyalari

• Nukletodli kofermentlar

• NAD+

• FAD

Nukleotidlarning boshqa funksiyalari

• 3. Nukleotidlar hujayrada signallarning uzatilishida qatnashadi ( сAMP, cGMP).