|
O`smirlarning psixik o`sishini harakatga keltiruvchi kuch nima? O`smirning psixik o`sishini harakatga keltiruvchi kuch - uning faoliyatini vujudga keltirgan yangi ehtiyojlar bilan ularni qondirish imkoniyatlari o`rtasidagi qarama-qarshiliklar tizimining namoyon bo`lishidir. Vujudga kelgan ziddiyatlarni psixologik kamolotni ta’minlash, faoliyat turlarini murakkablashtirish orqali o`smir shaxsida yangi psixologik fazilatlarni tarkib toptirish bilan asta-sekin yo`qotish mumkin.
Xarakter aksentuatsiyasi – K.Leongard tomonidan kiritilgan tushuncha bo’lib, xarakter ba’zi sifatlarning yorqin ifodalanganligining namunasidir. Xarakter aksentuasiyasini bilish o’smirlarga individual yondashish, kasbga yo’naltirish kabilarda zarurdir. O’z-o’zini baholash – shaxsning o’zini boshqalar bilan taqqoslash va refleksiya natijasida o’z-o’zini baholash murakkab va o’zgaruvchan bo’lib, shaxs strukturasida katta o’rin tutadi.
O`smirlik davrining anatomo – fiziologik xususiyatlari.
Butun endokrin sistemasining, xususan gipofizning aktivlashishi tufayli o’smir organizmida sifat jihatdan o’zgarishlar yuz beradi. Bu holat qizlarda 11-13, o’g’illarda 13-15 yoshda bo’lib, ikkilamchi jinsiy belgilar paydo bo’ladi, o’smirning tashqi ko’rinishi o’zgaradi. Muskullar massasi va muskul kuchi o’sadi, bu holat jinsiy yetilish davrining oxiriga borib tezlashadi. Ichki organlar, xususan yurak o’sadi. Ba’zan yurak qon-tomir sistemasida patologik o’zgarishlar yuz beradi.
O’tish davrining inqirozi haqida nazariy qarashlar.
Biogenetik yo’nalish vakllari S.Xall va Z.Freyd bu inqiroz biologik shartlanganligi tufayli muqarrardir deb hisoblasalar, amerikalik antropologlar M.Mid va R.Benedikt o’smirlik inqirozi ijtimoiy munosabatlarning natijasidir deb isbotlaydilar. R.Benedikt bolalikdan kattalikka o’tishning 2 usulini ko’rsatadi.
K.Levin (AQSH) fikricha jamiyat kattalar va bolalar guruhlariga bo’linadi. O’smir esa oraliq guruhni tashkil etadi.
O’smirlardagi asosiy psixologik o’zgarish.
O’smir o’zini asta-sekin katta odam deb his qila boshlaydi, lekin ko’p odat va xususiyatlari bolalarcha bo’lib qoladi. Bu hissiyot kattalik hissi deb ataladi va o’smirlikdagi asosiy psixologik yangilikdir. Bu his o’smirda o’ziga, atrof muhitga, odamlarga nisbatan yangi hissiy pozisiyani yuzaga keltiradi. U bolalar xulq-atvorini kattalar xulqi va qadriyatlariga qayta orientasiya qila boshlaydi.
O’smir o’z huquqlari doirasini kengaytiradi, kattalarni esa cheklashni xohlaydi. Kattalar va o’smirlar orasidagi zididyatlarning sababi – kattalarda ularga nisbatan bolalarcha munosabatning saqlanib qolishidir. O’smirning mustaqillik darajasi haqidagi tasavvurlar kattalar va o’smirlarda turlicha. Kattalar bu yoshda o’smirlarga o’z yonidan joy berishni o’rganishlari lozim.
O’smirning tengqurlari bilan munosabati yangi spetsifik funksiyani bajara boshlaydi, ya’ni bu munosabatlarda o’smir amalda kattalar axloq normalarini o’zlashtira boshlaydi. O’smirlar uchun tengdoshlari bilan ijtimoiy muloqot yetakchi faoliyat bo’lib qoladi.
Bilish jarayonlarining o’sishi.
O’smirning qiziqishlari ortadi, bilish faoliyati maktab dasturidandan tashqariga chiqadi, mustaqil o’qiy boshlaydi. Uning tafakkurida tanqidiylik, mustaqillik hosil bo’ladi. O’qituvchi o’quvchilarga o’quv materiallarini taqqoslashni, mavhumlashtirishni, o’z fikrini to’g’ri, ravon va aniq ifodalash yo’lini tushuntirib berishlari lozim. O’smirlarning o’quv faoliyatida, o’quv materialini o’zlashtirish darajasida, umumiy intellektual rivojlanishida turli darajadagi o’quvchilarni uchratish mumkin. O’quv faoliyatidagi kamchiliklar kichik sinflarda bilinmagan bo’lsa, V-VI sinflarda o’zlashtirishi keskin farqlanadigan bolalar ko’zga tashlanib qoladi. O’smirlarda nazariy, formal va refleksiv tafakkur turlari shakllanadi. Xotira, idrok jarayonlari ham intellektualizasiya bo’la boshlaydi, ya’ni o’smir o’quv materiallarini tushinib idrok qilish va eslab qolishni o’rgana boshlaydi.
O’smirlarning o’z-o’zini anglashi sifat jihatidan o’zgaradi. O’zi haqida o`ylash, o’zini boshqalar bilan taqqoslash o’smirning xususiyatidir. O’smir o’z kamchiligi ustida o`ylaydi, o’zidan qoniqmaslik hissi paydo bo’ladi. Ko’pchilik o’smirlar kattalarga o’xshaydigan o’z tenglashlariga o’xshashga harakat qiladilar.
NAZORAT UCHUN SAVOLLAR:
O’smir organizmidagi asosiy anatomo-fiziologik o’zgarishlar qanday?
O’smirlar va kattalar o’rtasidagi asosiy ziddiyatlarning sabablari nimalardan iborat?
O’smirning psixik rivojlanishida muloqot qanday rol o’ynaydi?
Tarbiyasi qiyin o’smir xulq-atvorida salbiy xususiyatlar paydo bo’lishining sabablari qanday?
O’smirlarda xarakter aksentuasiyasi qanday ko’rinishlarda namoyon bo’ladi?
Adabiyotlar ro’yxati:
1.I.A.Karimov. «Barkamol avlod –O`zbekiston taraqqiyotining poydevori». Toshkent. 1997.
2.G’oziev. E.G`. «Pedagogik psixologiya asoslari». Toshkent. 1997.
3.V.Karimova. «Psixologiya». Toshkent. 2000.
4.G`oziyev E.G`. Psixologiya(Yosh davrlari psixologiyasi). T., O`qituvchi, 1994.
5.Davletshin M.G., Do`stmuhamedova Sh.A., To`ychiyeva S.M., Mavlonov M. Yosh davrlari va pedagogik psixologiya. T.: TDPU, 2004 y.
6.Ibragimov X.I.,Yo`ldoshevU.A., Bobomirzayev X. Pedagogik psixologiya. T.: 2010 y.
Do'stlaringiz bilan baham: |
