Osmanistike vtoroy poloviny XX veka displinarnyy podxod, pravovaya sistem Osmanskoy imperii

PRAVOVAYa SISTEMA OSMANSKOY IMPERII
VTOROY POLOVINY XX VEKA
V OTECHESTVENNOY ISTORIOGRAFII VA PRAVOVEDENII
T.V. Grigoreva
Machine Translated by Google

---

232
T.V. GRIGOREVA
nauku vstupil v zavershayushuyu stadiyu blagodarya usilyam M.N. Marchenko,
vlyyadov bolshoe vliyanie okazala Shkola sravnitelnogo pravovedeniya Ko lumbiyskogo
universiteta (Nyu-York, AQSh) va ego nauchnyy rukovoditel –
i otrasley prava v istoricheskoy retrospektiv.
Yu.A. Tixomirova, A.X. Saidova va boshqalar. Rezko vozrosshiy interes k podobnym
professor fakultet prava Fletcher.
V ramkax pervogo napravlenie bolshoy vklad v izuchenie osmanskogo prava
issledovaniyam ob'yasnyaetsya povyshennym vnimaniem k zarubejnomu yuridiche skomu opytu,
rasshirenem sfery mejdunarodnogo huquqi sudrudnichestva,
Itak, na osnove mejdisciplinarnogo podhoda my popytalis vsyu sovo kupnost tarixiko-
pravovyx issledovaniy po ukazannoy tem uslovno razde
v kontekste pravovogo razvitiya drugix musulmanskix stran vnesli sovetskie
a shuningdek institutsionalizatsiey sravnitelnogo pravovedeniya v nauchno-organi zationnom va
informatsion-prosvetitelskom plane. Tak, 2000 g. bylo uch rejdeno Rossiyskoe obshchestvo
sravnitelnogo pravovedeniya, poyavilis spesialnye periodicheskie izdaniya («Ejegodnik
sravnitelnogo pravovedeniya»,
lit na tri gruppy, oxvatyvushchie sleduyushchie napravleniya:
i rossiyskie pravovedy: L.R. Syukiyaynen, M.S. Xaydarova, E.Yu. Barkovskaya,
Pravoya sistem Turtsii, istoriya ee stanovleniya va razvitiya faol izu chayutsya va v ramkax
sravnitelnogo pravovedeniya, yoki, tak nazyvaemoy, yuridi cheskoy komparativistiki (qiyosiy
qonun), kotoraya v nastoyaschee vremya v rossiya burettivie. Sravnitelnoe pravovedie predstavlyaet
«Rossiyskiy jurnal sravnitelnogo prava», «Jurnal zarubejnogo zakonada telstva i sravnitelnogo
pravovedeniya») [2, s. 102–104]. Odnako krupnye ra boty v etoy oblasti posvyashcheny, kak
pravilo, sopostavlenyu pravovyh sistema
1) pravo Turtsii v sravnenii s pravovymi sistemmi drugix musulman
soboy nauchnoe napravlenie, izuchaushchee osnovnye pravovye sistemy sovremen nosti.
Razrabotka teorii sravnitelno-pravovo metoda aktivno nachalas v
v obshcheteoreticheskom plane, a kompleksnoe issledovanie otdelnyh natsio nalnyh sistem prava
poka ostaetsya katta redkostyu [3-4].
skix stran;
L.S. Vasilev, G.M. Kerimov, I.P. Petroshevskiy, M.B. Piotrovskiy, D.V. Bon darenko, A.X. Saidov
(sm. [6–8] va boshqalar).
60-e gody XX v. i svyazana s imenami S.L. Zivsa, V.P. Kazimirchuka, A.A. Tille,
Na sovremennom etape idet aktivnyy poisk novyh bolee effektyvnyh me todov. Tak, na
Zapade naibolshey mashhur bo'lgan konkretno-so tsiologik metodlarni qo'llaydi. Nekotorye
issledovateli (M. Reynstayn, U. Drobnig,
2) osnovnye etapy v razvitii pravovoy sistemy va katta sravnitelnaya xarakter.
V.A. Tumanova, G.V. Shvekova, M.M. Fayziyev. No tolko v kontse XX v. jarayon
D. Martini) daje nastaivayut na sblijenii sravnitelnogo prava s sosiolo giey prava, svyazyvaya s
nim uspeshnoe razvitie etoy nauki. Iz atechestvennyx
teristika;
oformleniya sravnitelnogo pravoveniya v samostoyatelnuyu yuridicheskuyu
komparativistov, uspeshno primenyayushchix dannyy metod v ramkax sravnitel no-pravovogo
podxoda, sleduet nazvat A.R. Isazade [5]. Na formirovanie ego
3) konkretnye sravnitelno-pravovye issledovaniya otdelnyh institutov
Machine Translated by Google

---

PRAVOVAYa SISTEMA OSMANSKOY IMPERII
233
etap (1839-yilgacha) otmechen gospodstvom musulmanskogo prava; vtoroy (1839-
svedeniya o «pravovoy politike» soderjatsya va v traktate Xyuseyna Xezarfenna
Tretya gruppa nauchnyx rabot svyazana s bolee detalnym izuchenem ot
sulmanskogo gosudarstva vozmojnost izdavat otdelnye zakony va drugie
(svetskoe) zakonodatelstvo, kotoroe vyroslo iz mestnoy obychnoho prava. Bu
(xronikam, traktatam), soderjashhim ko'p ma'lumotli material bo'yicha os manskomu
zakonodatelstvu. Tak, masalan, kanun-name Mexmeda II Fatixa
zreniya, poskolku on otrajaet sostoyanie gosudarstvennogo boshqaruvi va su debnoy
tizimi na nachalnom etape turetskoy istorii, xotya, konechno, o pravo voy sisteme, v
polnom smysle slova, zdes govorit esche rano. Osveshcheniya uchun
turetskogo prava [9, s. 789–790].
liniya osmanskogo zakonodatelstva svyazana s printsipami musulmanskogo
iz-za otsutstviya v arxivax Turtsii ofitsialnyx tekstov zakonodatelnyx svo dov, na etom
napravlenii byli dostignuty znachitelnye uspexi. Osmanskoe
v Osmanskoy imperii zakonodatelstvo razvivalos po dhum samostoyatelnym
Usiliya tarixikov byli napravleny, prejde vsego, na vyyavlenie i rabotu
(Osmana, Orxana, Murada I, Bayazida I) doshli do nas glavnym obrazom v izlo jenii
osmanskix hronic. V nashey tarixiyografiya izuchenem bu qonun-qoida-
1918 gg.) oznamenovalsya popytkami reformirovat musulmanskoe pravo s uche tom
evropeyskogo opyta; tretiy (posle kamlistskoy revolyutsii 1920–1923 gg.)
V tsentre vnimaniya sleduyuschego napravlenie – izuchenie istorii stanov leniya
turetskoy pravovoy tizimi. V rossiyskoy komparativistike, kak pra vilo, vydelyayutsya
tri osnovnyx etap v pravovoy istorii Turtsii: pervyy
delnyx periodov v razvitii turetskogo prava, ego isochnikov, institutov i
normativno-pravovye akty, ne protivorechashchie printsipam shariata, po vopro sam,
ne uregulirovannym Koranom i sunnoy. Takaya normotvorcheskaya amaliyot
«Izlojenie suti zakonov osmanskoy dinasti» (vtoraya polovina XVII v.).
ob'yasnyaetsya tem, chto xanifitskaya yurisprudentsiya predostavlyaet glavam mu
izvesten tarixikam iz xroniki Xyuseyna «Udivitelnye sobytiya». Vajnye
eto periodo bolshuyu tsennost predstavlyayut issledovaniya po istorii gosu darstva
Seldjukidov V.A. Gordlevskogo, G.M. Kurpalidisa va boshqalar. [10–11].
Etu sxemamu neobxodimo dopolnit, kak nam predstavlyaetsya, esche odnim pe
riodom – doosmanskim (seldjukskim), ne mene interesnym s pravovoy tochki
prava i sootvetstvovala ofitsialno prinyatomu v imperii tolkovaniyu xani fitskoy
pravovoy maktab. Naryadu s shariatskoy razvivalos ham sultanskoe
isochnikovedie aktivno razvivalos blagodarya tradisyonnym isochnikam
sistochnikami sultanskogo zakonodatelstva. Nesmotrya na bolshie trudnosti
xarakteristikalar to'liq deislamizatsiey pravovoy sistemy va vesternizatsiey
liniyam, v svyazi s chem sushchestvovalo va dva vida pravovyx pamyatnikov. Pervaya
otrasley. Odnim iz vedushchix napravleniy issledovaniy yavlyaetsya izuchenie os
manskogo zakonodatelstva va zakonodatelnoy praktiki, muammolar sootnoshe niya
sultanskogo va shariatskogo qonunodatelstva. Neobxodimo uchityvat, chto
sultanov poluchila nazvanie «pravovoy siyosati».
Vistorografii schitaetsya, chto v toy yoki inoy mere zakonodatelnaya deya telnost
imela mesto pri vseh osmanskix pravitelyax. Ukazy pervyx sultonov
Machine Translated by Google

---

T.V. GRIGOREVA
234
lish odin svod zakonov, kotoryy sovershenstvovalsya, dopolnyalsya, podvergalsya
bolshinstvom atechestvennyx spetsialistov.
nym, tak kak uchun bu nima imelos hujjatli dannyh.
Na sovremennom etape mnogie polojeniya, ustoyavshiesya v sovetskoy isto riografii,
peresmatrivayutsya. Tak, turetskim istorikom, nine professorom
Suleymana Kani, kotoraya teper neskolko utrachivaet svoe samostoyatel noe znachenie,
yavlyayas lish razvitiem tex osnov, kotorye byli zalojeny ego
zalojeny pri sultone Mexmede II. Vopros o vozmojnom v period mejdu xarst
Idei, zafiksirovannye v etom dokumente, va stali osnovoy siyosati Selima I
izmeneniy v sootnoshenii svetskoy i duxovnoy vlasti v osmanskoy politiche skoy sisteme,
proisxodivshix pod vliyaniem razlichnyx traditsiy (modeley po liticeskoy organizatsii): arabo-
persidskoy, tyunko-mongolskoy va vizantiy skoy. Sootvetstvenno issledovatelem
vydelyayuts: 1) soot noshenii svetskogo va shariatskogo qonunodatelstva vtoroy polovine
XV -
Isxodya iz etogo A.S. Tveritinova predpolojila, chto vozmojno «pridetsya v
Pervonachalno v otechestvennoy tarixicheskoy nauke slojilos predstav lenie, chto
imenno v zakonodatelstve Suleymana va poluchil okonchatelnoe
bylo prinyato v nashey tarixiyografiya. Po mneniyu X. Inaldjika, tot svod za konov, kotoryy
izvesten v tarixiy qanday kanun-name Suleymana I, by oformlen
dve rukopisi «Knigi zakonov sultana Selima I», i by by proveden sravnitel nyy analiz kanun-
name Selima I s kodeksiom Mexmeda II va kodeksi Suleymana
Osnovnye etapy v razvitii osmanskogo zakonodatelstva tarixiy svyazy vayut s imenami
sultonov Mexmeda II Fatixa (1451–1481), Bayazida II (1481–)
rjadu izmeneniy na protyajenii dlitelnoy istorii. A poetomu vryad li stoit
Osobogo vnimaniya zaslujivaet kontseptsiyasi M.S. Mayera, v kotoroy izmeneniya
Chikag universiteti, X. Inaldjikom bylo ustanovleno, chto suschestvoval
tvorchestva v ramkax razrabotki problem stanovleniya osmanskogo gosudarstva
O svode zakonov Selima I pochti do kontsa 60-x godov svedeniy ne imelos.
Podvodya itogi izucheniya sultanskogo va shariatskogo zakonodatelstva, neob xodimo
bolee podrobno ostanovitsya na muammoni sootnosheniya. Razrabotkoy
predshestvennikom Selimom I» [14, s. 17].
vovaniyami etix sultanov zakonodatelstve dolgoe vremya ostavalsya nevyyasnen
i Sulaymona I [15, s. 242–243]. V nastoyaschee vremya eta tochka zreniya razdelyaetsya
eshche do ego plevatsiya, predpolojitelno, pri Bayazide II, v 90-e gody XV v.
oformlenie i unifikatsiyu vse pravovye polojeniya, osnovy kotoryh byl
izvestnoy mere peresmotret vopros ob otsenke zakonodatelnoy deyatelnosti
govorit ob otdelnyx kodeksi Mexmeda II, Selima I, Suleymana I, kak eto
1512), Selima I Yavuza (1512–1520), Suleymana I Kanuni (1520–1566).
Kanuni. Natijada unga prishla k vyvodu, chto skladyvanie osnovnyx ele mentov pravovoy
sistemy Osmanskoy imperii, formirovanie kotoryh otno sil lish k periodu Suleymana Kanini,
bylo zaversheno uje pri Selime I.
v sootnoshenii kanuna va shariata rassmatrivayutsya kak vneshnee vyrajenie
etoy temy neposredstvenno zanimalis M.S. Meyer, S.F. Oreshkova, N.A. Dulina.
Malo chto bylo izvestno i o zakonodatelnoy deyatelnosti bu sultana vo obshche. V kontse
60-x godov Annoy Stepanovnoy Tveritinovoy byli vyyavleny
zanimalsya A.M. Shamsutdinov [12, 13].
Machine Translated by Google

---

20-asr oxiri risprudensiyasi.
Maqolada rus tarixchilarining hissasini baholashga urinish berilgan
Usmonli huquqining shakllanishi va rivojlanishiga oid masalalarni ishlab chiqish. Asosiy
235
Xulosa