O’sish qutblari va rivojlanish markazlari nazariyasi

4.Ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirishning qanday omillar hisobga olinadi?

Ana shu tabiiy boyliklarning makoniy tarqoqligi mehnat hududiy taqsimotining eng asosiy belgilovchi omillaridan biri tarzida namoyon bo’ladi. Ishlab chiqaruvchining (ishlab chiqarishning) rivojlanishi ishlab chiqarish unsurlarini, mehnat qurollarini, mehnat ashyolarini va jamiyatning asosiy ishlab chiqaruvchi kuchi bo’lgan aholini makoniy joylashtirish bilan birga kechadi.EHM dan foydalanish bilan bog’liq hozirgi mintaqaviy tadqiqotlar omillarning juda keng doirasini tahlil sohasiga kiritish imkonini beradi. Chunonchi, Amerikaning «Jeneral elektrik» kompaniyasi joylashtirish joylarini aniqlashda quyidagi 3 ta guruhga birlashtirilgan 187 ta omil hisobini olib boradi.

1. OMILLARNING IQTISODIY GURUHI.
1) Kapital (ko’pincha o’zgaruvchan kapital); 2) mehnat (miqdor, sifat, maoshlar, ish xaqlari, kasaba uyushmasi birlashmalari, ishchi qonunchiligi, yashashning eng past darajasi); 3) yonilg’i va quvvat (me‘yorlash); 4)Yer (renta); 5) soliq solish (miqdorlari); 6) bank ishi (foiz hisobli maoshlar, bank operatsiyalari); 7) qurilish (ijara xaqi, qurilish chiqimlari); 8) transport (mahalliy va olisga tashishlar, ta‘riflar, xizmat ko’rsatish klassi, mahalliy yukoboroti); 9) qonunchilik (federal va mahalliy, aktsioner jamiyatlari qonunchiligi); 10) bozor (sanoat faolligi koeffitsenti).

II. OMILLARNING JUG’ROFIY GURUHI.
1) Yer (mavjud yer maydoni, topografiya, tuproqlar, yer osti tuzilishi, zovur, aerosuratga olish); 2) iqlim (mavsumiy tebranishlar, shamollar tezligi va yo’nalishi, quyosh radiatsiyasi miqdori namlik, yog’inlar harakteri-yomg’ir, qor, dul, bo’ron va h.k.); 3) suv resurslari (miqdor, sifat manbalar); 4) xom ashyo (harakter, joylashtirish, iste‘molchiga bo’lgan masofa); 5) yonilg’i va quvvat (ko’mir, neft, gaz, suv, o’tin, atom, quvvati); 6) transport (tarmoq xili-temir yo’l, avtomobil, suv, havo transporti, aeroportlar, quvurlar, mahalliy transport).


III. OMILLARNING IJTIMOIY GURUHI.
1) Aholini soni; 2) uy-joy bilan ta‘minlanganlik; 3) tarqalgan mol-mulk; 4) shifokor xizmati; 5) dam olish sharoiti; 6) ta‘lim olish sharoiti; 7) Xotin-qizlarning roli; 8) cherkovning roli; 9) davlat matbuoti; 10) mudofaa va jinoyatlar solnomasi; 11) yong’inga qarshi xizmat; 12) ilmiy tadqiqotlar; 13) ilmiy tadqiqotlar sharoiti va reja komissiyasining ishi; 15) ijtimoiy mavqe va madaniyatning boshqa elementlari; 16) ijtimoiy munosabatlar.
1965 yilda «Sanoat taraqqiyoti» degan Amerika jurnalida bosilib chiqqan bir maqolada joylashtirishning 700 ta omili ustida so’z yuritiladi. 1970 yilda Missuri shtatining ma‘muriyati EHM da joylashtirish vazifalarini hal etishda 25000 ta omil hisobini olib borgan edi. bu endi ortiqcha ko’rinsada, lekin joylashtirish omillarini tavsiflash va hisobga olishga zarur e‘tibor berilganligi bejiz emas.