O'simliklarning ekologik guruhlari. Antropogen faktorlarning o’simliklarga tasiri biotik osimliklarni osimliklarga ta’siri. Reja

O`simliklar haroratga moslanishgan guruhlari

O`simliklar haroratga moslanishi bo`yicha quydagi guruhlarga ajratiladi:

1. Termofil o`simliklar – issiqni sevuvchi megaterm o`simliklardir. Bu guruhga yuqori haroratli joy hamda tropik, subtropikaning quruq quyoshli yerlariga moslashgan o`t-o`simliklar, butalar, daraxtlar, madaniy o`simliklar kiradi.

2. Kriofil o`simliklar – bu guruhga sovuqqa chidamli, mikroterm, harorati past joylarga moslashgan o`simliklar kiradi. Ularning optimal hayot faoliyatlari past haroratda o`tadi. Bu guruh o`simliklarga tundraning lishayniklari, moxlari, doim yashil ninabargli butalar, yuqori tog`li rayon o`simliklari, qor va muz ustida rivojlanayotgan ayrim suvo`tlar, bakteriyalar kiradi.

3. Mezoterm o`simliklar guruhining vakillari harorat o`rtacha bo`lgan yerlarga moslashgan o`simliklardir. Haroratning chidamlilik nuqtasiga qarab, mezoterm o`simliklar o`simliklar sovuqqa chidamli va issiqqa chidamli guruhlarga bo`linadi.

Issiqlik yetishnasligi bo`yicha o`simliklar quyidagi ekologik guruhlarga bo`linadi:

1. 
   Sovuqqa chidamsiz o`simliklar harorat pasayib ketgan vaqtda zararlanadi yoki nobud bo`ladi. Bu guruhga tropik o`rmonlar, ularning o`simliklari, issiq dengiz suvo`tlari va ayrim zamburug`lar kiradi;
   
2. 
   Muzlashga chidamsiz o`simliklar mutloq past haropratga hamchidamsiz bo`lib, ular to`qimalarida muz hosil bo`lishi bilan nobud bo`ladi;
   
3. 
   Muzlashga chidamli o`simliklar iqlimning fasllar bo`yicha o`zgarishiga moslashgan. Juda yuqori darajada sovuq bo`lganda o`simliklar, (daraxt, butalar)ning yer ustki qismi muzlasa ham ularning hayotchanligi saqlanib qoladi. Hujayra protoplasmasining chiniqishidagi harorat -15<sup>o</sup>C, -20<sup>o</sup>, -35<sup>o</sup>C ga pasayganda ham chidamlilik, hayotchanlik darajasini yo`qotmaydi.
   

O`simliklarning yuqori haroratga moslashishi ham fasllar bo`yicha o`zgarish kuzatiladi, lekin juda katta amplituda bo`lmaydi va o`simliklar rivojlanish davrlari bilan boshqariladi.

Bunday holatlar o`simliklarning evolyutsion rivojlanish jarayonida muhitga moslashish natijasida yuzaga keladi.

1. 
   Psixrofitlar - shimoliy kengliklarning namli, sovuq joylariga moslashgan o`simlik bo`lib, ular yuqori tog`li tumanlarda ham uchraydi.
   

Bu guruh o`simliklar sovuq, harorati past sharoitda tuproqning fizikaviy quruq bo`lganligi sababli, undagi namlikdan yaxshi foydalana olmaydi. Psixrofillarga shimoliy ninabarglilardan: Sibir qarag`ayi, qora qarag`ay, kedr, sadaqayrag`och, ayrim buta va bytachalar kiradui.

2. 
   Kriofitlar – guruhiga sovuqqa chidamli, mikroterm, haarorati past joylarga moslashgan o`simliklardir. Ular tundraning quruq joylari, tosh to`plamlari orasi, yuqori to`g`li sovuq cho`llarda uchraydi.
   

Bu guruh o`simliklar uchraydigan joylarda harorat kun davomida keskin o`zgarib turadi, quyosh radiatsiyasining tushishi tufayli katta va haddan ziyod kuchli shamol bo`lib turadi. Shunday sharoitda o`simliklarning yostiqsimon shakllari, masalan, akantolimon, azorella turlari, teresken, ayrim hollarda yer bag`irlab o`sadigan daraxtlar (O`rta Osiyo sharoitida archa – Juniperus Turkestanika Kom., tundrada qutb toli, pakana qayin) misol bo`ladi.

O`simliklarn harorat omiliga ko`ra ikki guruhga bo`linadi:

1) terofillar - bular yuqori haroratga chidamli, issiqsevar o`simliklar kiradi. Ular asosan mo`tadil, tropic, subtropik va ekvatorial mintaqalarda o`sadi.

2) Psixrofillar – past harorratga chidamli o`simliklar, sovuqsevar o`simliklar bo`lib, bularga shimoliy arktik, subarktik, tundra va taiga o`rmonlarida hamda baland tog` mintaqalarida o`sadigan o`simliklar kiradi. Masalan, lishayniklar, moxlar, bir hujayrali suvo`tlar, qutb toli, qutb ko`knorisi va boshqalar. Ularning sovuqqa chidamliligi protoplazmasida va hujayra shirasidagi konsentratsiya bilan bog`liq.