O’simliklarni himoya qilish kafedrasi o’simliklarni biologik himoya qilish

11-mavzu: Trixogrammani laboratoriya sharoitida ko’paytirish texnologiyasi
Kerakli jihozlar:

1. 
   Rasmli jadval
   
2. 
   Hasharotlarning ko’rgazmali namunalari
   
3. 
   Tarqatma materiallar
   

Trixogramma mayda hasharot bo’lib, tanasining uzunligi 1mm dan kichikroq qo’ng’ir qoramtir yoki qora rangda bo’ladi . Oldingi juft qanotlari keng xoshiyali va aniq ifodalangan tukli yqllari bor, orqa juft qanotlari esa qisqa, ipsimon mo’ylovlari qisqa. Erkak trixogrammalarda mo’ylovlari 3 bo’g’imli, siyrak uzun tukli, urg’ochilarida esa 5 bo’g’imli, oxirgi uchlari to’g’nag’ichsimon yo’g’onlashgan bo’ladi .

19-rasm. Trixogramma imagosi.

20-rasm. Trixogramma imagosi g’o’za tunlami tuxumini zararlashi.
Urg’ochilari o’z tuxumlarini zararkunanda Xo’jayin tuxumiga qo’yadi. Bunda ular yangi qo’yilgan tuxumlarga ko’proq tuxum qo’yadilar.
Trixogramma paraziti zararlangan tuxumlar ko’kimtir tovlanuvchi qora rangda bo’ladi .
Trixogramma qishloq xo’jalik ekinlari ekiladigan hamma xududlarda ildiz kemiruvchi tunlamlar, karam tunlami, g’o’za tunlami (ko’sak qurti), kichik quruqlik tunlami (karadrina) kabi tunlam xasharotlariga qarshi keng qo’llaniladi. Olma qurtiga qarshi alohida turidan foydalaniladi.
Eng yuqori samara olish uchun quyidagi normalarda chikariladi. Don kuyasi(sitatroga)da ko’paytirilgan trixogramma 100 o’simlikda 1-2 tuxum bo’lganda
40000 dona, 3-4 tuxum bo’lganda 80 ming dona, 10-15 tuxum bo’lganda 100 va 1615 tuxum bo’lganda 120000 dlna chiqariladi.
Yuqori samara olish uchun aytib o’tilgan norma 9 marta chiqariladi. Mum kuyasi tuxumida ko’paytirilgan trixogramma qo’llash normasi ancha past bo’ladi , ya’ni 100 o’simlikda 5 tuxum kuzatilsa 1000 trixogramma 10-2 mingta, 30-6000 va 50 tuxum kuzatilsa 100000 trixogramma chiqariladi.
Trixogrammani qo’llanish samarasi biroz pastroq ya’ni 30-80% atrofida bo’lib, bu bir qancha sabablarga bog’liqdir.
Olimlarni kuzatishicha trixogramma to’rt tarafga barobar birinchi kuni 8-10m, ikkinchi kuni 16, uchinchi kuni 20m, masofaga uchib borar ekan. Makkajuxorizorda esa birinchi kunni o’zidayoq egat bo’ylab 20 boshqa ikki tomonga qarab 14m gacha uchib boradi.
Umuman olganda g’o’za pamidor va makkajuxori dalalarida bahor va kuzda 6 kun, yozda 3 kun oralab, 15x15 m maydonga qo’yish eng qulay deb topilgan.
Trixogrammani samaradorligi ko’p jixatdan meteorologiya sharoitga, trixogrammani sifatiga, yuborish muddati, normasi va dalaga tarqatish holatiga bog’liqdir.
Parazit birinchi marta aprel – mart oylarida begona o’tlarga, bedaga,makkajuxoriga, pamidor, lovlagi va boshqa ekinlarda turli xil tunlamlar va boshqa kapalaklar tuxumiga qarshi qo’llaniladi.
G’o’za tunlamina qarshi trixogramma may oyining III dekadasidan boshlab qo’yiladi.
Trixogrammani chiqarishdan oldin har bir dalada (10ga) dioganal – shaxmat usulida 20 namuna olinib, 5 o’simlik qurib chiqiladi (beda va begona o’tlarda 10m2). 100 o’simlikda 1-2 tuxum kuzatilsa parazitni chiqarish muddati etganligini bildiradi. Parazit chiqarish normasi 1:5 ya’ni 1ta parazitga 5 zararkunanda norma hisobidan chiqariladi.
Trixogramma ertalabki va kechki salqinda ko’lda yoki mexanizatsiya yordamida tarqatiladi.
Qo’l bilan tarqatilganda har 10-35 metr yurgandan keyin ballon ochilib trixogramma chiqariladi. Traktorda chiqarilganda traktorga balonlar joylashtirilib olib, bunda ham har 10-35 metrda balon ochilib trixogramma chiqarilib boriladi.Trixogrammani ommaviy ko’paytirish quyidagi bosqich-larni o’z ichiga oladi:
don kuyasini ko‘paytirish; trixogrammani ko‘paytirish; trixogrammani diapauzaga o‘tkazish; birlamchi mahsulotni yangilash va yig‘ish.