O’simliklarni himoya qilish kafedrasi o’simliklarni biologik himoya qilish

Kuzgi tunlam tuxumlariga qarshi trixogrammani qo‘llash. Kuzgi tunlam va boshqa tuproq ostidan kemiruvchi tunlamlarni yo’qotish maqsadida bahor faslida
(mart-aprelda) ularning dastlab ko’payadigan asosiy manbalarida makkajo’xori, ertagi sabzavot-poliz, kartoshka ekinzorlariga, yo’l yoqalari, dala uvatlari, ariq bo„ylariga (profilaktika maqsadida) trixogramma tarqatiladi, bunda har bir gektar hisobiga 50-60 ming donadan trixogramma 5-7 kun oralatib, 3 marta tarqatiladi.
G’o’za ekiniga tushgan kuzgi tunlam va boshqa tuproq ostidan kemiruvchi tunlamlarga qarshi kurash olib borishda ko’p jihatdan tuxumxo’rni necha marta tarqatish va qo’llash me’yoriga bog’liqdir. Trixogramma bir va ikki marta qo’llanganida samaradorligi atigi 5-10 kungacha davom etadi, keyin esa keskin pasayadi. Gektariga 60x80x60 ming dala hisobida uch marta tarqatilganida juda uzoq vaqt davomida ancha yaxshi samaraga erishiladi.
Kuzgi tunlam va boshqa tuproq ostidan kemiruvchi tunlamlarga qarshi trixogramma ishlatishdan eng yaxshi natija olish uchun tuxumxo„rning dastlabki chiqarilishi zararkunanda tuxum qo’yishi boshlanishiga to’g’ri kelishi kerak. Bu esa, zararkunandaning jinsiy feromoni (JF) mavjud feromon tutqich (FT) yordamida aniqlanadi (bu haqida maxsus qismda o„qing). SHu bilan birga zararkunandaning bir avlod berish davri davomida trixogramma ikki-uch marta rivojlanishi mumkin. Trixogrammaning dastlabki qo„llangan va undan keyingi chiqariladigan avlodlari zararkunandaning ommaviy tuxum qo’yish davrida va kechroq fursatda tuxumlarni zararlashga qaratiladi. O’zbekiston sharoitida tunlamlar kapalaklarining uchib chiqishi, cho’zilishi va shunga binoan tuxum qo’yishning davomiyligi (bir oy undan ortiq) entomofagni bir necha bor takroriy tarqatishni taqozo qiladi. Trixogrammani qo’llashdan keladigan samara ko’p jihatdan tarqatiladigan foydali hasharotning sifatiga hamda tuxumxo’rning ishlanadigan maydon bo’yicha bir tekis taqsimlanishiga bog’liqdir. Kemiruvchi tunlamlar sonini kamaytirishda yuksak hayot faoliyati va atrof-muhitning noqulay sharoitlariga bardoshli trixogrammalar eng yaxshi samara ko’rsatadi.
Trixogrammani ko’paytirish yoki saqlash texnologiyasida kamchiliklarga yo’l qo’yilsa, u dalalarga chiqarishga qadar bir muncha nobud bo’ladi , qanoti qisqargan yoki butkul qanotsiz zotlar paydo bo’ladi . Bu esa trixogrammani tarqalishiga salbiy ta’sir ko’rsatishi tufayli uning samaradorligini keskin kamaytiradi.
Erta muddatda ekilgan g’o’za maydonlariga tushgan tunlam tuxumlarini zararlashda trixogrammani uch martalab chiqarish yaxshi samara beradi. Tadqiqotlarning ko’rsatishicha, trixogrammaning kerakli darajada samara berishi uning turiga hamda tur ichidagi formalari, biomaterial sifati va g’o’zani sug’orish muddatlariga ham bevosita bog’liqdir. Kuzatuvlarga ko’ra, trixogrammaning g’o’za tunlami tuxumlariga qarshi har bir avlodiga qarshi 3-4 marta 1 grammdan qo’yish yaxshi samara beradi.