O’simlik iridoidlari va ularning amaliy ahamiyati

Tibbiyotdagi ahamiyati: Ko’pgina dorivor o’simliklarda mavjud bo’lgan iridoidlar ko’pincha ularning farmakologik ta’sirining asosidir. Ular yurak-qon tomir, antioksidant, antigepatotoksik, xoleretik, gipoglikemik, yallig’lanishga qarshi, antimutagen, antispazmodik, antitumor, antiviral, immunomodulyatsion va laksatiflarni o’z ichiga olgan keng biologik faolliklarga ega [2].

Odamlar va boshqa sutemizuvchilar uchun iridoidlar ko’pincha achchiq ta’mga ega. Atsubin va katalpol o’simlik dunyosidagi eng keng tarqalgan ikkita iridoiddir. Iridoidlar Heiter, Loganievy, Gentian, Marenovy, Verbena, Iasnotkovye, Zaytun, Plantain, Norichen, Valerian va Rotatsion kabi asterid oilalarda keng tarqalgan. Ba’zi o’simliklar mevalarda iridoidlarni o’z ichiga oladi, masalan, maymunjonda.

O’simlik mevalari Morinda sitrus-barg (noni) tarkibida bu o’simlikning ko’p qirrali biologik faolligi yuqori bo’lgan 12 turdagi iridoidlar mavjud, asosan asetil asperulosidik va deatsetil asperulosik kislotalar. Ularning kontsentratsiyasi ko’p jihatdan meva yetishtiriladigan hududga bog’liq [3].

Xulosa: Ko’pchilik o’simliklar tarkibida bu turdagi moddalar juda ko’plab uchraydi shu sabali o’simlik tarkibidan ajratib olinayotgan tabiiy biologik faol moddalarga bo’lgan talab kundan-kun ortib bormoqda shu sababli iridoidlarni ajratib olish va uni amaliyotga joriy qilish eng dolzarb masalalardan biri bo’lib qolmoqda.