Ortomiksoviruslar. Gripp virusi

Koksaki, YeSNO va boshqa enteroviruslar
Koksaki virusini1948 yili AQSHning Koksaki hududida G.Doldorf va G.Siklslar falaj va poliomiyelitga o‘xshash kasallikka chalingan bolalar najasidan ajratib olishga muvaffaq bo‘lishgan. Keyinchalik YeSNO (ingl – Enteric cytopatogenic human orphans – odam ichagining sitopatogen virusi) virusini (1951) J.Melnik, J.Enders va boshqa olimlar odam ichagidan ajratib olishgan. Lekin ancha vaqtgacha bu viruslarni kasallikning asl sababchisi ekanligi isbotlanmay qoldi. Shu bois bu viruslarni birmuncha vaqt “yetimcha” viruslar ham deb atab kelindi.
Morfologiyasi. Koksaki virusining o‘lchami 28 nm, YeSNO virusniki esa 25–30 nm. Viruslar ikosaedr shaklida bo‘lib, kubsimon tipdagi simmetriyaga ega.
O‘stirish. Viruslar odam va maymun buyragi hujayrasidan tayyorlangan kulturalarda hamda odam embrioning fibroblastlari kulturalarida ko‘payadi.
Antigen tuzilishi. Antigen tuzilishiga ko‘ra Koksaki virusi A va V guruhlarga, ular tiplarga bo‘linadi. Koksaki A guruhidagi viruslar 24 ta, V guruhidagilar esa 6 ta serotipni tashkil etadi. Bu serotiplar komplementni bog‘lovchi umumiy antigenga ega. Ammo ularni tip maxsus antigenlarga neytrallash reaksiyasi yordamida farqlab olish mumkin. YeSNO virusi 34 ta serotipdan iborat, lekin ularning hammasi odamlarda kasallik keltirib chiqarmaydi. Bu tiplar bir-biridan immunologik xususiyatiga ko‘ra farq qiladi. Odamdagi enteroviruslar 5 ta (68–72) tipdan iborat.
Kasallikning odamlardagi patogenezi va klinikasi. Koksaki, YeSNO va enteroviruslar tabiatda keng tarqalgan bo‘lishiga qaramay, ularning asosiy manbai odam hisoblanadi. Ular bemor najasi va boshqa omillari bilan atrof muhitga tushadi. Bu viruslar odamlarga, asosan, fekal-oral va qisman havo-tomchi yo‘llari orqali yuqadi.
Immuniteti. Kasallikni boshdan kechirgandan so‘ng bemorlarda kuchli, tipga xos o‘zoq muddatli immunitet hosil bo‘ladi. Bemorning qon zardobida ko‘p miqdorda viruslarni neytrallovchi antitelolar ko‘zatiladi.
Laboratoriya tashhisi. Enterovirusli infeksiyalarga tashhis qo‘yishda virusni ajratib olish va juft zardoblarni serologik tekshirish ishlari amalga oshiriladi. Virus bemor najasi, tomog‘i, qon va orqa miya suyuqliklaridan ajratib olinadi. Bemor najasi kasallikning 1–2-haftalarida olinsa, burun bo‘shlig‘i va halqum ajralmasi kasallikning birinchi 3-kunida olinishi kerak.
Hujayra kulturalaridan, jumladan maymun buyragi va odam amnioni hujayra kulturalaridan foydalaniladi. Viruslarni identifikasiya qilish uchun tipga xos zardoblar aralashmasi bilan neytrallash reaksiyasi qo‘yiladi. Koksaki va YeSNO viruslarining musbat gemagglyutinasiya reaksiyasini beruvchi variantlarini identifikasiya qilishda gemagglyutinasiyani to‘xtatuvchi reaksiya qo‘yiladi.