Ortiqova dilbar ortiqovna obidjanova feruza abdullayevna masharipova gularam kamilovna

11-MAVZU. MEHMON VA MEZBON ETIKETI 
Mehmondo‘stlik tushunchasi umumiy ma’noga ega bo‘lib, mehmondorchilik, 
mehmonnavozlik, mezbonnavozlik, mehmon bo‘lmoq kabilar mazkur tushunchaning 
tarkibiy qismiga kiradi. Shuningdek, mehmondorchilik insoniy fazilatlardan 
hisoblanadi. Chunki mehmondorchilik nafaqat ulfatchilik, qorin to‘ydirish yoki 
dasturxon bezatib tansiq taomlarni odamlarga berish, balki kishining holidan xabar 
olish, ulug‘ insonlarni ziyorat qilish maqsadida ularning uyiga borish ham 
mehmondo‘stlikning bir ko‘rinishidir. Zero, mehmon “atoyi Xudo” sifatida qadrli 
ekan, uyingizga ochiq ko‘ngil va yaxshi niyat bilan qadam ranjida qilgan har bir kishi 
siz uchun mehmon kabi azizdir. Mehmondorchilik o‘ta nozik fazilat bo‘lib, u 
insondan yuksak did, farosatni va axloqiylikni talab etadi. Bu jarayon gohida oriyat 
darajasiga ham yetadi.
Mehmondorchilik - ko‘rishuv, muloqot, muomala uchun sub’yekt vazifasini 
bajaradi. Unda takalluf, mulozamat, hurmat, tavoze kabi ko‘rinishlar ustuvor bo‘lib, 
ular mehmonning kayfiyatini ko‘tarishga, ko‘nglini olishga yo‘naltiriladi. 
Mehmondo‘stlikning ijtimoiy-ma’rifiy, ma’naviy-tarbiyaviy ahamiyatiga doir ilmiy 
tadqiqot ishlarini olib borgan faylasuf olim Karim Mahmudov bu borada g‘oyatda 
qimmatli ma’lumotlarni beradi. Xususan, olimning «Mehmonnoma” kitobida 
mehmondorchilik marosimining odobi, fazilati, qoidalari, tartibi va milliy 
xususiyatlari bayon etilgan.
Olim mazkur kitobda mehmondorchilikni qadriyat darajasida talqin yetishi 
barobarida, uning nazariy va amaliy tomonlarini ham e’tibordan chiqarmaydi. 
Ayniqsa, mehmon va mezbon odobiga doir nasihatlar, mehmondorchilik qoidalari,
mehmon toifalari, mehmonga munosabat, mehmonga taklif, mehmondorchilik turlari 
kabi mavzularda mehmondorchilik nafaqat marosim ayni paytda milliy madaniyat 
ko‘rki sifatida gavdalantirilgan. Mehmondorchilikning chiroyli o‘tishi asosan 
mezbonning kayfiyati, fe’l-atvori, axloqiy tarbiyasi hamda mezbonga nisbatan 
bo‘ladigan munosabatiga bog‘liqligini K.Mahmudov bir necha hayotiy misollar va 
rivoyatlar orqali ko‘rsatib beradi. Ayniqsa, ”Uyiga mehmon kelmay qolsa, 
odamlardan o‘pkalay bermay, har kim o‘ziga, odob-axloqiga nazar tashlamog‘i joiz”, 
“Mezbonning ko‘pchilikka malol keladigan odati bo‘lsa, bundaylardan ham mehmon 
yuz o‘giradi”, “Mehmonni malol ko‘radigan odam o‘zi ham mehmon bo‘lganda 
malol kelishini o‘ylashi kerak”
39
, - degan fikrlari mehmondorchilik marosimi botin va 
zohiriga ko‘ra axloqiy-estetik jarayon ekanligidan dalolatdir.
Faylasuf olim B.Husanov o‘zining “Muomala madaniyati” deb nomlanadigan 
darsligida «Qobusnoma”da mehmonnavozlikka oid o‘gitlarning matnini 
39
Mahmudov Karim. Mehmonnoma. . T.: “Yosh gvardiya” nashriyoti. 1989. 26-bet. 

---

168 
soddalashtirib, tavsiya etadi: - “Shuni alohida ta’kidlash o‘rinliki, sharqni deyarli 
barcha allomalarining axloqiy-tarbiyaviy pandnomalarida xalq turmush tarziga oid 
o‘gitlar, kundalik faoliyatiga doir nasihatlar davr nuqtai-nazaridan tahlil qilingan. 
“Qutadg‘u bilig”, “Devoni lug‘atit turk”, “Qobusnoma”, “Axloqi Muxsiniy”, 
“Makorim ul-axloq”, “Guliston”, “Bo‘ston”, “Mahbub ul qulub” kabi pandnomalarda 
insonning jamiyatdagi o‘rni, turmushdagi kechmishi, kundalik faoliyatidagi 
harakatlar axloqiy-estetik tizim orqali ifodalanadi. Jumladan, Kaykovus qalamiga 
mansub “Qobusnoma” asarining “Mehmon olmoq va mehmon bo‘lmoq zikrida” deb 
nomlangan bobini o‘qir ekansiz mehmondorchilik qoidalari, fazilat va illatlari 
nimalarga bog‘liq va nimalarda ko‘rinishini anglab yetasiz
40
. Bu borada chiqargan 
xulosalarimiz shundan dalolat beradiki, mehmondorchilik 
qoidasi 
va