O`rta osiyoning aloxida muxofaza qilinadigan xududlari

Tojikiston  milliy  bog‘i.  Tojikiston  milliy  bog‘i,  Tojikiston  Respublikasi 

Vazirlar  mahkamasining  1992  yil  20-iyuldagi  qarori  asosida  tashkil  etilgan. 

Tojikiston Milliy bog‘ini tashkil etishning maqsadga muvofiqligi shundan iboratki: 

noyob  va  xilma-xil  landshaftlarni,  hayvonot  va  o‘simliklar  dunyosini  saqlash; 

tog‘li  yerlarni  xo‘jalik va rekratsion o‘zlashtirishni tartibga solish; shu  maydonda 

va shunga tutash rayonlarda qulay ekologik balansni saqlab turish. 

Tojikiston  Milliy  bog‘i  tabiatni  bir  butun  muhofaza  qilish  hududi  bo‘lib, 

o‘zining  maydoni  bo‘yicha  Markaziy  Osiyoda  tengi  yo‘qdir.  Maydoni  2,6  mln. 

gektar  (Tojikiston Respublikasining 18%)  tashkil etib,  tog‘  va  juda baland tog‘lar 

ekosistemalari (landshaftlari) spektrlariga ega, bog‘ hududi shu makroregion uchun 

harakterli  bo‘lgan  hamma  komplekslarni  saqlash  va  barqaror  rivojlantirishni 

ta’minlash  qobiliyatiga  ega.  O‘zining  kelib  chiqishi,  geologik  tuzilishi,  joyning 

relefi  va  iqlim  ko‘rsatkichlari  bo‘yicha  milliy  bog‘  hududiga  uchta  makro-region 

kiradi. Pomir – bu,  yuqori balandlikda joylashgan oblast bo‘lib,  mutlaq balandligi 

3700-5000  m  joylashgan,  berk  cho‘kmali  daryo  vodiylari  va  balandligi  6000 

metrga  yetgan  tog‘  tizmalaridan  iborat.  Daryo  vodiylarining  kengligi  10-15  km 

yetib,  ko‘pincha  morena  yotqiziqlari  bilan  qoplangan.  Bu  yerda  muzlik  va 

o‘pirilma  (qulab  tushish)  natijasida  kelib  chiqqan  juda  chiroyli  ko‘llar  ko‘p. 

Ulardan eng kattasi Qorako‘l (3914 m) bo‘lib, maydoni 380 km

2

. Bu ko‘l, hozirgi 

vaqtda berk havza bo‘lgan ulkan botiq tagida joylashib, suvi sho‘r-achchiq (taxir) 

taamga  ega.  Pomirda  keng  bo‘ylab  cho‘zilgan  Oloyorti,  Pshart,  Janubiy  va 

---

Shimoliy  Alichur,  Bozar-Dara  va  boshqalar,  shuningdek  meridional  joylashgan: 

Zulmurat, Muzko‘l va Sariqol joylashgan. Bu yerda balandligi dengiz sathidan 5-6 

ming  m  bo‘lgan  cho‘qqilar  ko‘pdir.  Badaxshon  boshqacha  manzaraga  ega.  U 

ko‘pincha  tik  kesib  tushgan  yon-bag‘irlari  tog‘  tizmalaridan  (Vang,  Yozgilam, 

Darvoz, Ravshan, Shugian) baland ko‘tarilgan g‘arb tomon oquvchi chuqur va tor 

darali  daryolar  bilan  kesilgan.  Balandlik  farqi  tebranish  (amplitudasi)  bu  yerda 

5000  m  yetadi.  Daryolari  ko‘pgina  ostonalarga  ega  bo‘lib  juda  tez  oqadi.  Bu 

shubhasiz  suv  sayyohlari  uchun  katta  qiziqishga  ega.  Badaxshonning  yuqori 

qismida,  3330  m  balandlikda,  Pomirning  gavhari  (durdonasi)  bo‘lgan  Sarez  ko‘li 

yotibdi.  Bu  ko‘l  kuchli  yer  qimirlash  vaqtida  tog‘  yon-bag‘irning  qulab  tushishi 

natijasida 1911 y  hosil bo‘lgan. Ko‘lning  uzunligi 60 km, eng chuqur joyi 505  m 

bo‘lib, suv zahirasi 17 km

3

. 

Tojik  milliy bog‘ining Shimoli-G‘arbiy  mintaqasi, bu –  Fanlar Akademiyasi, 

Belsulin,  Shimoliy  Tonimas  tizmalari  bilan  baland  –  tog‘  tugunidir.  Bu  yerda 

mamlakatdagi  eng  baland  cho‘qqilar  joylashib,  ular  orasida  eng  balandi  I.Somoni 

7495  mm  cho‘qqisidir.  Muzliklar  bir  necha  yuz  kvadrat  kilometrlarni  qoplab 

yotadi.  Ular  orasida  uzunligi  72  km  bo‘lgan  Fedchenko  muzligi  ajralib  turadi. 

Tojik  Milliy  bog‘ida  2000  turdan  ortiq  o‘simliklar  o‘sadi.  Ulardan  ko‘plari 

endemik  bo‘lib,  Respublika  Qizil  Kitobiga  kiritilgan.  Milliy  bog‘ning  hayvonot 

dunyosi ham o‘ziga xos noyobdir. Sut emizuvchilarning 16 turi uchraydi, ulardan 

ayniqsa  og‘irligi  250  kg  yetadigan  va  uzunligi  180  sm  yetadigan  katta  burama 

shoxli  Pomir  arhari  diqqatga  sazovordir.  Bog‘ning  qoyali  rayonlarida  tog‘  takasi 

galalari yashaydi. O‘sha joylarda esa ularni ovlovchi qor yo‘l barsi uchraydi. Tog‘ 

yon-bag‘irlari  va  vodiylarda  yilning  8-oyi  uyquda,  faqat  yozda  faol  hayot 

kechiruvchi  uzun  quyruqli  sug‘urlar  to‘dasi  joylashgan.  Uzoq  vaqtga  qadar 

Pomirning noyob tabiati va chiroyi dunyo jamoasi uchun yetib bo‘lmaydigan o‘lka 

bo‘lib keldi. Tojik Milliy bog‘ining tashkil etilishi turizmni rivojlantirish va milliy 

bog‘ning rekratsion imkoniyatlaridan foydalanishni ko‘zda tutadi. Shimoli-G‘arbiy 

Pomirda  joylashgan  va  alpinistlarning  qadimdan  diqqatini  jalb  qilib  kelayotgan 

Ismoil  Somoni  (avvalgi  Kommunizm  cho‘qqisi),  Lenin  cho‘qqisi,  Revolyutsiya 

cho‘qqisi  va  boshqalarga  chiqish  uchun  imkoniyatlar  vujudga  keldi.  Milliy  bog‘ 

bo‘ylab  o‘rtacha  va  oliy  kategoriya  murakkabligidagi  bir  qancha  turistik 

marshrutlar  o‘tkazilgan.  Bu  marshrutlar  ekologik  turizm  nuqtai  nazaridan  katta 

o‘rganish (bilish) ahamiyatiga ega.