O’rta osiyoda paleografiya, epigrafika va me’morchilik tarixi

 

---

2- mavzu: «Paleografiya»ning fan sifatida vujudga kelishi va insoniyat 
tarixidagi yozuv turlari.
Reja: 
1.
«Paleografiya»ning fan sifatida vujudga kelishi
2. Insoniyat tarixidagi yozuv turlari 
3. O‗rta Osiyodagi qadimgi yozuvlar. 
 
Maqsad
: Paleografiyaning fan sifatida shakllanishi. Turli tarixiy davrlarda 
grafik xatshunoslik shakllarining paydo bo‗lish jarayoni, yozma va bosma harflar 
shakli. Piktografiya. Ideografiya. Maxfiy yozuv (kriptografiya). 
«Paleografiya»ning fan sifatida vujudga kelishi.
Paleografiya (paleo... va 
... grafin) – yozuv belgilarining yaratilishi va ularning rivojlanishini o‗rganuvchi 
tarixiy-filologik 
fan; 
nazariy 
paleografiya 
tarixan 
o‗zgargan 
yozuv 
xususiyatlarining qonuniyatlarini aniklaydi; amaliy va tavsifiy paleografiya 
muayyan qo‗lyozmaning qachon va qaerda yaratilganini, uni yozgan yoki 
ko‗chirgan shaxsning ishtirokini hamda kotiblarning ish hajmini aniklash 
maqsadida kotiblarning yoki ayrim qo‗lyozmalarning individual (o‗ziga xos) 
jihatlarini o‗rganadi. 
Paleografiya mustaqil fan sifatida diplomatika (qad. hujjatlar, yorliqlar va 
qad. yozma manbalarning haqiqiyligini aniqlovchi soha)dan ajralib chiqqan. 
«Paleografiya» terminini birinchi marta fransiyalik monax Bernar de Monfokon 
qo‗llagan (1708). Paleografiyaning asosiy vazifasi – sanasi ko‗rsatilgan 
qo‗lyozmalar yozuvining xronologik va hududiy xususiyatlarini aniklash va 
tartibga solish va shu asosda muayyan matnda uning yozilish vaqti va joyi 
ko‗rsatilmagan, bu haqda bilvosita ma'lumotlar bo‗lmagan qo‗lyozmalarning ham 
davri va joyini aniklashdir. 
Paleografiya yozuv belgilarini, asosan, harflar va ularning tarkibiy 
unsurlarini, satr usti hamda farqlovchi belgilarni, qisqartirib yozish usullari va b.ni 
o‗rganadi. Vaqt o‗tishi bilan almashinib va o‗zgarib turgan yozuv materiallari va 
qurollari ham paleografiyaning urganish ob'ektidir. Asosiy yozuv materiallari 

---

hisoblangan palma yaprog‗i, papirus, maxsus ishlov berilgan teri (pergament) va, 
nihoyat, qog‗ozdagi yozma manbalarni paleografiya urgansa, boshqa yozma 
yodgorliklarni paleografiyaga yondosh bo‗lgan sohalar o‗rganadi. Mas, tosh, 
yog‗och, sopol, metall va sh.k.da saqlangan yozuvlarni epigrafika, muhrlardagi 
yozuvlarni sfragistika, tangalardagi yozuvlarni numizmatika o‗rganadi. Paleograf 
o‗z tadqiqotlarida ana shu yordamchi fan sohalaridan, shuningdek, paleografiyadan 
ajralib chiqqan filigranologiya (qog‗ozdagi suv belgilari asosida qog‗ozni ishlab 
chiqargan korxonani va davrni aniklaydi), kodikologiya (qad. qo‗lyozma 
kitoblarning hoz. holatini o‗rganadi), neografiya (hoz. yozuvni, hatto mashinka 
yozuvi 
va 
matbaa 
mahsulotlarini 
o‗rganadi)dan, 
matnshunoslik 
va 
kitobshunoslikdan yaxshi xabardor bo‗lishi kerak.