O’rta osiyoda paleografiya, epigrafika va me’morchilik tarixi

3- mavzu: Arab paleografiyasi tarixi.
Reja: 
1.
Arab paleografiyasining vujudga kelishi va rivojlanishi.
2.
O‗rta Osiyoga arab paleografiyasining kirib kelishi.
3.
O‗ra Osiyoda arab paleografiyasining takomillashuvi bosqichlari. 
 
Maqsad
: Arab paleografiyasining vujudga kelishi va rivojlanishi. O‗rta 
Osiyoga arab paleografiyasining kirib kelishi. O‗ra Osiyoda arab 
paleografiyasining takomillashuvi bosqichlari
. 
Arab paleografiyasining vujudga kelishi va rivojlanishi.
Eramizning 
dastlabki yillarida Arabiston yarim orolining shimoliy-g‗arbiy qismida Nabatiylar 
davlati mavjud edi va bu davlatning yozuvi oromiy yozuvi edi. Bu yozuv 
nabatiylar davlatida ishlatilganligi sababli nabatiylar yozuvi deb ham atalgan. Bu 
alifbo 22 belgidan iborat bo‗lgan. Keyinchalik bu alifbodan hozirgi kunda 
Afrikaning shimoliy-g‗arbiy qismidan Hindistongacha bo‗lgan ulkan hududda 
amalda qo‗llanib kelinayotgan va arab yozuvi deb ataladigan yozuv shakllangan. 
Ilk arab yozuvining eng qadimgi yodgorliklari Janubiy Suriyadan topilgan 
bitiklar bo‗lib, ular eramizning IV-VI asriga mansubdir. 
Eramizning V-VI asriga kelib, arab yozuvi Shimoliy Afrikaga ham tarqalgan 
edi. 
Arablar hayotidagi eng ulkan ijtimoiy-siyosiy va madaniy-ma'naviy burilish 
VII asrning boshlarida vujudga kelgan islom ta'limotidir. Bu ta'limotning beshigi 
o‗sha davrdayoq umumarab ahamiyatiga ega bo‗lgan savdo markazi Makka 
shahridir. Islom ta'limotining va uning birinchi kitobi bo‗lgan Qur'oni Karimning 
sharofati bilan deyarli savodsiz hisoblangan ko‗chmanchi arablar juda boy va rang-
barang yozuvga ega bo‗lgan, sivilizatsiyalashgan va madaniy xalqqa aylangan. 
Shuning uchun ham Qur'on ya'ni kitoblarning onasi deb ataladi. 
Islom dini ildiz otib, aholi bu dinga e'tiqod qilishga boshlaganidan, Qur'on 
va arablarning o‗sha davrdagi og‗zaki she'riyati asosida arab adabiy tili shakllana 
boshlagan. Arablarning harbiy sohadagi qo‗lga kiritgan yutuqlari, islom dinining 
qo‗shni hududlarda tarqalishi arab tilining obro‗-e'tiborini kuchaytirgan. VII asr 

---

oxirida (685-705 yy.) xalifa Abdulmalik davrida (ungacha to‗rtta dastlabki 
xalifalar va Muoviya, Yazid, Marvonlar xalifalik qilishgan edi) xalifalikning 
poytaxti Damashqda barcha davlat muassasalari va rasmiy yozishmalarni faqat 
arab tilida olib borish haqida farmon qabul qilindi va bu farmon xalifalikning 
barcha hududlari uchun umumiy deb e'lon qilindi. Chiqarilgan bu farmon arab tili 
va yozuvining jamiyatda tutgan mavqyeini yanada mustahkamladi.