Oʻrta Osiyoda meʼmorchilik soʻnggi neolit davriga miloddan avvalgi 6-5

toʻplangan .
Oʻrta Osiyoda ilk oʻrta asr meʼmorchiligida yangi bunyodkorlik yoʻnalishi 
belgilari namoyon boʻladi. Qurilish texnikasi ba'zi o'zgarishlarga uchradi: tomlarni 
tom yopishdan tashqari (to'sinlar va friz taxtalari ko'pincha o'ymakorlik bilan 
bezatilgan), xom g'ishtdan yasalgan tonozlar keng qo'llanilib, yangi me'moriy 
inshootlarga olib keldi. Ushbu monumental arxitekturaning asosiy inshootlaridan 
biri 
keskdir
: ikki qavatli, tik plintusli, bo'sh devorlari ko'tarilgan, silliq bo'lishi 
mumkin (So'g'diyona, Shash va Ustrušanada) yoki yaqin o'rnatilgan, yumaloq 
pilastrlar bilan bezatilgan (Marv va Xarazmda) qirrali korniş bilan qoplangan ulkan 
ikki qavatli bino. . Atrofi mustahkam devorlar bilan oʻralgan shaharlarda alohida 
qalʼalar boʻlgan. Devor ichidagi bo'shliq turar-joylar, do'konlar, saroylar, jamoat 
binolari va ibodatxonalar bilan zich to'ldirilgan.
Turar-joylar ikki qavatli bo'lib, katta bloklarni hosil qilish uchun bir-biriga 
yaqin joylashgan. Panǰikentdagi uylarda yashash joylari va ko'pincha devor 
rasmlari bilan bezatilgan to'rt ustunli mehmon xonasi ( 
mehmānḵāna ) mavjud 
edi. 
Sug'diyona va Ustrušana (Samarqand, Panǰikent, Varaḵša, Qaḷʿa-ye Qahqaha) 
saroylari ko'p palatalari va davlat zallari bo'lib, freskalar, o'yilgan shlyapalar ( 
gaṇč 
) bilan bezalgan.
) va o'yilgan yog'och. Diniy kultlarning xilma-xilligi turli 
e'tiqodlar uchun ibodatxonalarga olib keldi, ularning aksariyati haykaltaroshlik, 
rasm va o'ymakorlik bilan bezatilgan.
Panǰikentdagi ikkita imorat, hovliga qaragan ustunli ayvon va orqa tomonda 
to'rtta ustunli zalga ega bo'lgan ikkita bino zardushtiylikning mahalliy xilma-xilligi 
bilan bog'langan bo'lishi mumkin. Tojikiston janubidagi Ajina Tepe va Qaḷʿa-ye 
Kafirnigan buddaviy monastirlari hamda Aq Besim (Qirg'iziston) va Quva 
(O'zbekiston)dagi Buddist ibodatxonalari o'zlarining ko'p sonli xonadonlarida tom 
yopishdan keng foydalanilgan holda hovlini rejalashtirishning xilma-xilligini 
taqdim etadilar; Ajina Tepadagi ikkita sudning to'rt 
ayvonli
tarkibi diqqatga 
sazovordir. Marv viloyatidagi Xaroba Koshuk - sharqiy tomonida transepti bo'lgan 
to'rtburchaklar rejadagi xristian cherkovi. 

---

Oʻrta Osiyoni arablar bosib olgandan soʻng qariyb bir asrlik madaniy 
turgʻunlikdan soʻng 3—6/9—12-asrlar meʼmorchiligi shiddat bilan qayta 
tiklandi. Somoniylar, G'aznaviylar, Qoraxoniylar va Xarazmshohlar davrida feodal 
shaharlar barqaror o'sib bordi. Siyosiy beqarorlik shaharlar atrofida mustahkam 
istehkomlar, jumladan, yarim doira minorali devorlar ( 
borǰ ) qurishga turtki 
berdi.
) va xandaklar. Savdogarlar va hunarmandlar sinflarining rivojlanishi, 
shuningdek, intensiv qurilish muammolari kasbiy amaliyotni yaratuvchilar va 
tarqatuvchilarni 
tashkil 
qilish 
uchun 
qurilish-savdo 
korporatsiyalarining 
shakllanishiga olib keldi. Oʻsha davrda Mavarinna, Harazm, Xuroson va Shimoliy 
Turkistonda muhim mintaqaviy meʼmorchilik maktablari rivojlandi. 
Qurilish texnikasi barqaror rivojlandi; xom g'isht va taxta ( 
paḵsa ) 
konstruksiyalarni takomillashtirish va tejamkorligi, gaṇčḵa
bilan pishirilgan 
g'ishtdan keng foydalanishohak, gumbaz va gumbaz texnikasining rivojlanishi 
shaklning me'moriy muammolarini hal qilishni sezilarli darajada belgilab 
berdi. Monumental binolarda gumbazlar va baland tonozli portallar tashqi 
konturlarini belgilab, muhim rol oʻynagan; gumbazlar ichki makonning fazoviy 
tartibini ham o'rnatgan. Arxitektura bezaklari texnikasiga, an'anaviy shlyapa va 
yog'och o'ymakorligidan tashqari, pishirilgan, ba'zan figurali g'ishtlar bilan bezakli 
g'isht ishlari, 6/12-asrlardan esa murakkab o'yilgan terrakota, sirlangan g'isht va 
plitkalardan foydalanish kiradi.
Markaziy Osiyo meʼmoriy bezaklari islom dunyosining boshqa 
mamlakatlariga xos xususiyatlarni, jumladan, geometrik, stilize qilingan oʻsimlik 
va epigrafik naqshlarni taqdim etadi. 5-6/11-12-asrlarda geometrik