O`rta Osiyo Sibir, Markaziy Osiyo, Tibet, Eron, Old Osiyo va Kavkaz oralig`ida ekanligi uning o`simlik va hayvonot dunyosiga katta ta`sir etgan

Tog`li o`lkalarning hayvonlari

Yirtqich hayvonlarning qo`ng`ir-malla juni qalin va boshqa o`simliklar orasida mutlaqo bilinmaydi. Yo`lbars ilgari Amudaryo, Vaxsh va Ili daryo to`qaylaridagina onda-sonda uchrab turadi. Yo`lbars, to`ng`iz va bug`u ovlab hayot kechiradi. To`qay mushugi, botqoq silovsini, qoplon, suv atroflaridagi qalin butazorlarda yashab kechayu-kunduz o`rdak, g`oz, qirg`ovul, quyonlar ovlaydi. To`qaylarda quyon, suv kalamushi, sichqon, chiyabo`rilar, qirg`ovul, ko`ktarg`oz, mayqurt, karqupoq, chumcuq ham nihoyatda ko`p. Ba`zi bir qushlar chunonchi, qoravoy qishda Afrikaga, Janubiy va Sharqiy Osiyoga, Avstraliyaga uchib ketadi. Suvli yerlarda o`rdak, g`oz, loyxo`rak, baliqchi, baklan, saqoqush, flamingo nihoyatda ko`p. to`qaylarda qurbaqalar ko`p, chigirtka va chivinlar ham oz emas. Esenquli qo`riqxonasining asosiy maqsadi ovlanadigan eng muhim suv parrandalarining qishlashi uchun muvofiq sharoit yaratish va ularni qo`riqlash hamda mamlakatimizda kamdan-kam bo`lgan flamingo, kaklich-to`rach, oqqo`ton, Kaspiy tovug`I, Eron qirg`ovuli kabi mahalliy qushlar va bilologiyasini o`rganishdan iborat. Hayvon va parrandalarni qo`riqlash mobaynida Amudaryo davlat qo`riqxonasi tashkil etilgan edi. Endi bu qo`riqxonani qaytadan tiklash maqsadga muvofiqdir.
Tog`li o`lkaning hayvonlari chala cho`l vertikal mintaqalarining hayvonlari cho`lning hayvonlaridan kamroq farq qiladi. Chala cho`lda ham asosan qo`shoyoq, malla yumronqoziq, sug`ur, qum sichqoni va dala sichqonlaridan iborat, kemiruvchilar yashaydi. Bu yerda yashaydigan menzbir sug`urining tuk-qo`ng`ir mo`ynasi qimmatlidir. G`arbiy Tyanshan tog`lariga 1953 yilda keltirilgan mo`ynali hayvonot iqlimiga moslashib tobora ko`payib bormoqda. Yirtqich hayvonlardan tulki, bo`ri, bo`rsiq ko`p uchraydi, yirik tuyoqlilardan yovvoyi qo`y va jayron bor. Parrandalardan so`fito`rg`ay, bo`zdak, ko`kqarg`a, kaklik kabi qushlar g`oyat ko`p. kaltakesaklarning turli xil turlari bor. Chunonchi Turkiston agamasi kaltakesagini hamma joyda uchratish mumkin.