O’rta maxsus

Menyu nomi (ingliz)	Menyu nomi (rus)	Menyu nomi (o‘zbek)	Tezkor klavishlar
Menyu buyruqlari vazifalari
File	Файл	Fayl	Alt + F	Asosiy dastur kodi fayllari bilan ishlash
Edit	Правка	Tahrir	Alt + E	Dastur matnini tah- rirlashga imkon berish
Search	Поиск	Qidiruv	Alt + S	Dastur matnidagi ma’lumotni izlash va almashtirish
Run	Запуск	Ishga tushirish	Alt + R	Dasturni turli holatlarda ishga tushirish
Compile	Компиляция	Kompi- lyatsiya	Alt + C	Dasturni kompilyatsiyasi va kompilyatsiya qilingan alohida modullarni birlashtirish
Debug	Отладка	Sozlash	Alt + D	Dasturni sozlash (tu- zatish)
Tools	Инструменты	Vositalar	Alt + T	Xabarlar bilan ishlash, qo‘shimcha vositalarni chaqirish
Options	Выборки	Tanlovlar	Alt + O	Integrallashgan muhit parametrlarini tanlash
Window	Окно	Oyna	Alt + W	Integrallashgan muhitda oynalar bilan ishlash
Help	Помощь	Yordam	Alt + H	Ma’lumotlar sistemasi bilan ishlash

Tezkor klavishlar juftligini ko‘rishni osonlashtirish uchun dastur ijodkorlari kerakli harflarni to‘q qizil rangda ifodalashgan.
Endi Turbo Turbo Pascal integrallashgan muhitining asosiy menyulari bilan tanishamiz. Shuni aytib o‘tish lozimki, ba’zi buyruqlarning tezkor klavishlari buyruq nomida to‘q qizil rangda ifodalangan belgiga mos holdagisidan farqli ishlashni osonlashtirish uchun menyu buyrug‘i satrida qo‘shimcha ravishda ko‘rsatilgan bo‘lishi mumkin. Qiyoslash uchun quyida ba’zilarini keltiramiz. Qolganlarini buyruq nomida to‘q qizil rangda ifodalangan belgiga mos holda o‘zingiz aniqlab olishingiz mumkin.
File (Fayl) menyusi quyidagi amallarni o‘z ichiga oladi:

Buyruq

Tezkor klavishlar

Vazifasi

New (Yangi)

Alt

+

F

+

N

Yangi oyna ochish

Open (Ochish)

F3 yoki Alt + F + O

Tashqi hotiradagi faylni tezkor hotiraga yuklash

Save (Saqlash)

F2

yo F

ki +

S

Faol oynadagi dasturni ishchi katalogda saqlash

Alt

+

Save as … (… kabi saqlash)

Alt + F + A

Faol oynadagi dasturni boshqa nom bilan saqlash

Save all … (Barchasini … saqlash)

Alt + F + L

Ochilgan barcha oynalardagi dasturlarni saqlash

Change dir (Katalogni almashtirish)

Alt + F + C

Turbo Pascalning kelishilganlik bo‘yicha fayllarni saqlaydigan va qidiradigan ishchi katalogini almashtirish

Print (Chop etish)

Alt + F + P

Faol oynadagi matnni chop etish

Printer setup (Printerni o‘rnatish)

Alt + F + R

Printerning tanlov muloqot oynasini chaqirish

DOS shell (DOS holati)

Alt + F + D

MS DOS ga vaqtinchalik chiqish (qaytish uchun EXIT buyrug‘i bajariladi)

Exit (Chiqish)

Alt

+ +

X

yoki

Turbo Pascal integrallashgan muhitidan chiqish

Alt

F

+

X

Masalan, fayl menyusining New buyrug‘i tanlanganda ish sohasida NONAME00.PAS (NOMSIZ00.PAS) nomli muharrir oynasi (5-rasm) ochiladi:

5-rasm. NONAME00.PAS fayliga mos muharrir oynasi
Navbatdagi menyuning ba’zi bo‘limlarining vazifasi ma’lumotlarni vaqtincha saqlash uchun xizmat qiladigan, ya’ni kompyuter tezkor xotirasi yacheykalarining bir qismi bo‘lgan almashtirish buferi bilan bog‘liq. Edit (Tahrir) menyusi quyidagi amallardan iborat:

Buyruq	Tezkor klavishlar		Vazifasi
Undo (Bekor qilish)	Alt	+ Backspase	Muharrirda bajarilgan oxirgi amalni bekor qilish
Redo (Takrorlash)	Alt + E + R		Undo orqali bekor qilingan amalni qaytarish
Cut (Kesib olish)	Shift + Delete		Belgilangan matnni dastur matnidan o‘chirib almashtirish buferiga nusxalash (qirqib olish). Matn qismini belgilash uchun Shift klavishini bosib turgan holda yo‘nalish klavishlari bosiladi
Copy (Nusxalash)	Ctrl + Insert		Belgilangan matnni almashtirish buferiga nusxalash
Paste (Joylashtirish)	Shift + Insert		Almashtirish buferidagi ma’lumotni matnga joylashtirish
Clear (Tozalash)	Ctrl + Delete		Belgilangan matnni o‘chirish
Show clipboard (Almashtirish buferini ko‘rsatish)	Alt + E + S		Almashtirish ko‘rish	buferidagi	ma’lumotni

Search (Qidiruv) menyusi quyidagi amallardan iborat:

Buyruq	Tezkor klavishlar	Vazifasi
Find (Topish)	Ctrl + Q + F	Satr va qidiruv parametrlarini kiritish uchun muloqot oynasini chaqirish
Replace (Almashtirish)	Ctrl + Q + A	Qidiruv uchun namuna va shu namuna o‘rniga almashtiriladigan matnni kiritish muloqot oynasini chaqirish
Search again (Qaytadan qidirish)	Ctrl + L	Oxirgi Find va Replace buyruqlarini qayta bajaradi
Go to line number (Tartib raqamli satrga o‘tish)	Alt + S + G	Tartib raqamiga qarab satrga o‘tish
Show last compiler error (Oxirgi kompilyatsiyadagi xatoni ko‘rsatish)	Alt + S + C	Oxirgi kompilyatsiyadagi xatoni ko‘rib olish
Find error (Xatoni topish)	Alt + S + E	Dastur bajarilishidagi xatolik vaqtini aniqlash. Bu buyruq bajarilganda “segment:siljish” ko‘rinishida xatolik yuzaga kelgan adres aniqlanadi:
Find procedure (Protsedurani topish)	Alt + S + P	Protsedurani qidirish

Run (Ishga tushirish) menyusi quyidagi amallardan iborat:

Buyruq	Tezkor klavishlar	Vazifasi
Run (Ishga tushirish)	Ctrl + F9	Dasturni birdaniga ham kompilyatsiya qilish va ham ishga tushirish
Step over (Qadamlash)	F8	Dasturni qadamma-qadam qism dasturlarga kirmagan holda bajarilishi
Trace into (Kirgan holda qadamlash)	F7	Dasturni qadamma-qadam qism dasturlarga kirgan holda bajarilishi
Go to cursor (Yurgichga o‘tish)	F4	Dasturni yurgichning turgan o‘rnigacha bajarilishi
Program reset (Dasturni qayta yuklash)	Ctrl + F2	Dastur ishlashini majburiy to‘xtatilganda yangidan ishga tushirishga tayyorlash
Parameters (Parametrlar)	Alt + R + A	MS DOS holatida ishga tushirilganda dasturga qo‘yiladigan komanda ho- latining parametrlari to‘plamini tanlash imkonini beradi

Compile (Kompilyatsiya) menyusi quyidagi amallardan iborat:

Buyruq	Tezkor klavishlar	Vazifasi
Compile (Kompilyatsiya)	Alt + F9	Dastur matni muharriridagi faol faylni kompilyatsiyalash
Make (Bajarish)	F9	Dastur loyihasini yig‘ish (kompanovka qilish)
Build (Qurish)	Alt + C + B	Dastur loyihasini to‘liq yig‘ish
Destination (Mo‘ljallash)	Alt + C + D	Bajarilayotgan faylni (tezkor xotira yoki diskka) yozish yo‘nalishini tanlash
Primary file (Birlamchi fayl)	Alt + C + P	Dastur loyihasidagi asosiy faylni tanlash