O‘rta maxsus ta’lim vazirligi begzod Xodjayev, Abdushukur Choriyev, Zuxra Saliyeva

Tabiiy-ilmiy fanlar 
metodologiyasi 
darajasi: 

Matematik-statistik 
metodlar 
Ijtimoiy-gumanitar fanlar metodologiyasi darajasi: 

Olamning ijtimoiy-gumanitar manzarasi. 

Ijtimoiy-gumanitar 
yondashuvlar: 
aksiologik, 
antropologik, germenevtik va h.k. 

Tadqiqot metodlari. 
Metodologiyaning aniq-ilmiy darajasi: 

Aniq-ilmiy fanlarga doir metodologik bilimlar. 

Olamning maxsus ilmiy manzarasi. 

Metodologik funksiyani bajaruvchi aniq-ilmiy maxsus bilimlar. 

Falsafiy, 
umumilmiy 
darajalarning 
metodologik 
vositalarini 
konkretlashtirish. 
Metodologiyaning texnologik darajasi: 

Aniq-ilmiy tadqiqotning metod va metodikalari + “moslashtirilgan” umumilmiy, tabiiy-
ilmiy va ijtimoiy-gumanitar metodlar (empirik, nazariy, matematik-statistik). 
 

---

22 
tadqiqot maqsadi va masalalariga ayni metodologik vositani mustaqil tanlay olish 
undagi metodologik ta’minot va metodologik refleksiya darajasi, shakli, turi, 
manbalari to‘g‘risida bilimlariga bog‘liq. 
Metodologiyaning turlari va darajalari to‘g‘risidagi
 
asosiy fikr ilk bor 
V.A.Lektorskiy va V.S.Shvirev tomonidan shakllantirilgan, keyinchalik E.G.Yudin 
tomonidan yanada to‘ldirilgan. Ular metodologik bilimning quyidagi darajalarni 
ajratib ko‘rsatishadi: falsafiy, umumilmiy va xususiy. Bizningcha, ijtimoiy-
gumanitar bilim sohasi uchun xos bo‘lgan antropologik, aksiologik, 
fenomenologik, germenevtik metodologik yondashuvlarni o‘z ichiga olgan 
ijtimoiy-gumanitar fanlar metodologiyasi darajasini ajratib ko‘rsatish maqsadga 
muvofiqdir. Mazkur yondashuvlar (falsafiy konsepsiyalar, umumilmiy 
yondashuvlar singari) konkret ilmiy tadqiqotning o‘ziga xos xususiyatini hisobga 
olgan holda aniqlashtiriladi. Metodologiyaning falsafiy darajasini
 
falsafiy 
kategoriyalar, konsepsiyalar, yondashuvlar tashkil etadi: dialektik materializm, 
ekzistensializm, falsafiy antropologiya, pragmatizm, postmodernizm, global 
evolyusionizm va boshqalar. Ilmiy tadqiqotlarning asosi sifatida falsafiy 
konsepsiyalar, yondashuvlar quyidagi vazifalarni bajaradi: ontologik (falsafiy 
kategoriyalarda o‘z aksini topgan reallikning yangi modeli), evristik (obyektlarning 
yangi turi, obyektlar mohiyatining yangi “anglash doirasi”ni belgilovchi yangi 
kategorial matritsa, reallikni “his etish usuli”, aniq-ilmiy fanlar kategorial 
apparatining rivojlanish darajasi, tadqiqotning yangi strategiyalari), epistemologik
 
(ilmiy anglash, uning sifat mezonlari (asoslanganlik, ishonchlilik)ning mohiyatini 
anglash tadqiqotning evristik strategiyalarini shakllantiradi), aksiologik
 
(tadqiqot 
“mafkurasi”, yangi ideallar, dunyoqarash ustanovkalari konkret ilmiy 
tadqiqotlarning aksiologik yo‘nalishini