O‘rta maxsus professional ta`limi I. A. Karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti huzuridagi angren kon metallurgiya texnikumi

Yangi mavzuni mustahkamlash uchun savollar
1.To‘yinmagan uglevodorodlarning umumiy formulasidan alkadiyen formulasini tushuntirib bering?
2.Uchbog‘ mohiyatini tushuntiring va sigma va pi bog‘lar ahamiyatini tushuntirib bering.
3.Asitilen va uning ahamiyatini tushuntiring.
4.Diyen uglevodorodlarni nomlashda qaysi qo‘shimchadan foydalaniladi.


Mavzu-18: Asitilenning olinishi va uning xossalarini o‘rganish
Reja
1.Asitilen haqida nazariy bilimlar.
2.Kerakli reaktiv va jihozlar haqida ma`lumot
3.Reaksiya tenglamasini hamda xulosalash.

Atsetilen olish uchun probirkaga bir necha bo‘lak kalsiy karbid solib, ustiga 1-2 ml suv quyiladi va probirkaning og‘zi gaz chiqish nayi o‘rnatilgan, pro birka bilan tezda berkitiladi. Kaltsiy karbidning suv bilan o‘zaro ta’siri shiddatli borib, atsetilen gazi ajralib chiqadi.

Yangi mavzu yuzasidan savollar.
1.Asitelen qaysi uglevodorodlar vakili.
2.Laboratoriya xonasiga kirganda eng muhim xavfsizlik qoidalarini sanab bering.
3.Yuqoridagi asbob yasash uchun biz qaysi laboratoriya jihozlaridan foydalanamiz.
4.Laboratoriya sharoitida asetilenni olish reaksiya tenglamasini yozing va tushuntiringchi bundan tashqari yana olinish reaksiya tenglamasini bilasizmi
5. Uchbog‘ mohiyatini tushuntiring va sigma va pi bog‘lar ahamiyatini tushuntirib bering.
6.Asitilen va uning ahamiyatini tushuntiring.

Mavzu-19: Aromatik uglevodorodlar
Reja
1Aromatik uglevodorodlar haqida ma`lumot
2.Aromatik uglevodorodlar izomeriyasi
3.Olinishi,fizik kimyoviy xossalari.
4.Ishlatilish sohalari

Molekulasida atomlarning o‘ziga xos bog‘lanishli siklik guruhi benzol yadrosi mavjud bo‘lgan birikmalarga aromatik birikmalar deyiladi.Aromatik uglevodorodlarning dastlabki vakili benzol (C6H6) molekulasining tuzilishini aks ettiruvchi formulani birinchi bo‘lib nemis kimyogari A.Kekule taklif etgan.

Agar benzol molekulasidagi vodorod atomlari bir nechta radikal bilan almashgan bo‘lsa sistematik nomeklatura bo‘yicha bunday moddalarni nomlash uchun asosiy zanjirdagi uglerod atomlari raqamlanadi yoki orto-, meta- va para ifodalar qisqacha yoziladi.
Fizik xossalari. Benzol – rangsiz, suvda erimaydigan, o‘ziga xos hidli suyuqlik. Qaynash harorati nisbatan past, sovutilganda oson qotib, oq kristall moddaga aylanadi. Aromatik uglevodorodlarning nisbiy molekulyar massasi ortib borgan sari, ularning qaynash harorati ham ortib boradi. Kimyoviy xossalari. Benzol yadrosi ancha mustahkam bo‘lib u odatdagi sharoitda boshqa moddalar bilan reaksiyaga kirishmaydi. Agar ma’lum bir sharoit yaratilsa almashinish reaksiyalariga kirishadi.
1. Katalizator – temir (III) xlorid ishtirokida va temperatura ta’siri ostida benzol galogenlar bilan almashinish reaksiyasiga kirishadi.
Yon zanjirdagi alkil radikallari elektron zichlikni benzol tomon siljitishi tufayli, halqadagi elektron bulutlarning bir tekis taqsimlanishi buziladi va 2,4,6-holatdagi uglerod atomlarida elektron zichliklari ortadi, bu o’z navbatida ular bilan bog’langan vodorod atomlarini qo’zg’aluvchan bo’lib qolishiga olib
keladi, shu sababli ular almashinishga moyil bo’lib qoladi
Benzol va uning gomologlari ham boshqa organik moddalar kabi yonish xususiyatini namoyon etadi.