O‘rta maxsus, kasb–hunar ta’limi markazi «maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyachisi» kasbi bo’yicha
Foydalanilgan asosiy dasrliklar va o’quv qo’llanmalar, elektron ta’lim resurslari hamda qo’shimcha adabiyotlar ro’yhati
Download 7,03 Mb.
|
Foydalanilgan asosiy dasrliklar va o’quv qo’llanmalar, elektron ta’lim resurslari hamda qo’shimcha adabiyotlar ro’yhati:1. Q.Sodiqov. Kichik maktab yoshidagi bolalar anatomiyasi, fiziologiyasi va gigienasi. Darslik. -T.: O’qituvchi, 2004. 2. Aminov. Odam va uning salomatligi. 3. A.Ahmedov. Odam anatomiyasi. Darslik. -T.: O’qituvchi, 2003. 4. O’quvchilarni sanitariya – meditsina tayyorgarligi. 5. Kichik maktab yoshidagi bolallarni chiniqtirish. 6. S.S.Solihxojaeva. Bolalar va o’smirlar gigienasi. Qo’llanma. -T.: O’qituvchi, 1991. 7. Axborot-resurs markazining bev sayti Stul 0708 @mail.ru www. Toshped.zn.uz. 8. ARMning electron pochta manzili: Saodat@mail.ru. 9. Ta’lim muassasasi internetga “ZIYO-NET” tarmog’i orqali ulangan. Kollejning veb sayti www. Toshped.zn.uz. 10. Kollejning electron pochtasi: E-mail.toshpedkollej @mail.ru. mavjud. O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI O‘RTA MAXSUS, KASB –HUNAR TA’LIMI MARKAZI
G E N E T I K A A S O S L A R I FANIDAN O’QUV DASTURI Fan dasturi oily va o‘rta maxsus . kasb-hunar ta’limi tayyorlov yo’nalishlari bo’yicha Muvofiqlashtiruvchi kengashning 2012 yil 24 iyuldagi 3-son majlis bayoni bilan ma’qullangan. Fan dasturi Toshkent pedagogika kollejida ishlab chiqildi bilim sohasi bo’yicha sho’ba kelishuvidan o’tkazildi (16.07.2012 y. № 1 sonli).
Toshkent -2012 KIRISH Odam genetikasi - tibbiyotning nazariy asosi sifatida odam irsiyati va o’zgaruvchanligi haqidagi fan. Odam genetikasi tarixi, odam irsiyatini o`rganish uslublari, odamda belgilarni irsiylanish qonuniyati, o’zgaruvchanlik odam populyatsiyasining genetik strukturasi, xromosoma va gen kasalliklari, irsiy kasalliklar tashxisi va profilaktikasi haqidagi bilimlar, ko`nikma va malakalarni berishni belgilab beradi. Ushbu dastur kollej o’quvchilarini talim olish jarayonida biologiya va anatomiya fanlarini o’rganish bilan bir vaqtda odam genetikasiga oid asosiy malumotlar bilan tanishtirishni ko’zda tutadi.
“Genetika asoslari” fani mutaxasislik fani hisoblanib u bir semestrda o’qitiladi.Fanni o’qitishda umum talim fanlardan “Biologiya” va “Anatomiya, fiziologiya va gigiyena”, fanlariga bog’lab olib boriladi.O’quvchilarning bilimlarini chuqurlashtirish, ko’nikma malakalarini rivojlantirish maqsadida turli usullardan foydalaniladi. Turli metod va usullardan foydalanish jarayonida ular bosqich bilan ketma-ketlikda qo’llanilishi lozim, bunda metod va tehnologiyalar mavzuning vazifasi va mazmunidan kelib chiqqan holda tanlanadi. Fanni o’qitishda foydalaniladigan zamonaviy axborot va pedagogik tehnologiyalar. Fanni o’qitishda qo’llaniladigan zamonaviy axborot tehnologiyalari alohida ahamiyatga ega. O’quv mashg’ulotini sifatli va qiziqarli tashkil etish maqsadida axborot texnologiyalaridan foydalanish o’quvchilarining kasbiy tayyorgarligi va ko’nikmalarini rivojlantirishda muhim omil bo’lib hisoblanadi. Talim metodlarini tanlashda har bir darsning vasifasi va mazmunidan kelib chiqan holda yondoshish kerak. Buning uchun dars oqilona tashkil etilishi hamda ta’lim oluvchilarning qiziqishini hisobga olish, o’quv materialini alohida bo’laklarga bo’lib, ularning mazmunini ochib berishda har bir usuldan o’z o’rnida foydalanish. Fanni o’qitishda “Tarmoqlash” , “Sinkveen “ , “BBB” , “ Aqliy hujjum “ , “ Romashka metodi “ , “ O’rgimchak to’ri “ , “ Issiq kartoshka “ , ‘ ”Baxs-munozara” kabi tehnologiyalardan shuningdek , audio , video, kompyuter tehnikasidan foydalaniladi. Baxolash-ta’lim jarayonining ma’lum bosqichida oldindan belgilangan mezonlar asosida o’lchash, natijalarni aniqlash va taxlil qilishdan iborat. Talim oluvchilarning bilimlarini baholashda og’zaki va yozma shakllardan foydalaniladi. Test usuli, reyting tizimi ta’lim oluvchilarining bilim va ko’nikmalarini egallash jarayonini nazorat qilishdan esa pedagogik jarayon natijalarini holisona baholashda foydalaniladi. Baxolash “5” balli tizim asosida amalga oshiriladi. Qoniqarsiz 55% dan past Qoniqarli 55%-69% gacha Yaxshi 70%-85% gacha A’lo 86% - 100% gacha Baholash mezonlari
Fan mavzulari bo’yicha o’qitish rejasi tarkibi
Fan mashg’ulotlarining mazmuni. ASOSIY QISM.
(Nazariy) O`quvchi bilishi kerak: • Genetika fanining irsiyat va o`zgaruvchanlik haqidagi fan ekanligini; • Genetikaning rivojlanish tarixi va bosqichlarini; • Odam genetikasi -genetikaning yetakchi tarmog`i ekanligini, o`rganish usullarini; • Odam genetikasining pedagogikada tutgan o`rnini; • Mamlakatimizda genetikani rivojlanishiga hissa qo`shgan olimlar va ularning qilgan ishlarini. O`quv axborot mazmuni. Genetika - tushunchasi.Genetikani boshqa fanlar orasidagi o`rni. Genetika irsiyat va o`zgaruvchanlik qonuniyatlarini o`rganadigan fan. Irsiyat va o`zgaruvchanlik barcha tirik organizmlarning, shu jumladan odamning umumbiologik xususiyati ekanligi. Genetikaning rivojlanish tarixi (klassik genetika davri, neoklassistizim davri, sintetik genetika davri) va tarmoqlari. Odam genetikasining rivojlanish tarixi, yutuqlari va o`rganish usullari. Pedagogika kollejlari o`quvchilarini tayyorlashda odam genetikasi fanining o`rni.Mamlakatimizda genetikaning rivojlanishiga o`z hissasini qo`shgan olimlar, ularning ishlari va yutuqlari.
O`quvchi bilishi kerak: • Hujayraning tuzilishi va funksiyalarini; • Xromosomalarning hujayrada joylashgan o`rni va tuzilishini; • Mitoz siklida xromosomalarni dinamik o`zgarishini; • Mitozning biologik ahamiyatini; • Meyoz siklida xromosomalarni dinamik o`zgarishini; • Konyugatsiya va krossingoverning mohiyatlarini; • Meyozning biologik ahamiyatini; • Meyozdagi xatoliklar oqibatini.
Hujayra tirik materiyaning asosiy yashash shaklidir.Hujayraning tuzilishi va funksiyasi. Ko`p hujayrali organizmlardagi o`zak va maxsus hujayralar. O`zak va maxsus (ixtisoslashgan) hujayralarning asosiy hususiyatlari. Yadroning tuzilishi, unda xromosomalarning joylanishi. Xromosomaning tuzilishi va funksiyasi. Xromosomalarning bo`yalish xususiyati va uni odam kariotipini aniqlashdagi ahamiyati. Odam kariotipi va idiogrammasi. Hujayra sikli.Hujayraning asosiy bo`linish usullari: amitoz, mitoz va meyoz. Hujayraning mitotik siklida xromosomalarni dinamik o`zgarishi.Mitozning biologik ahamiyati. Meyoz - jinsiy hujayralarning hosil bo`lish usuli. Spermatogenez va ovogenez, ularning biologik ahamiyati. Meyoz davrida xromosomalarda sodir bo`ladigan o`zgarishlar. Meyozning biologik ahamiyati. Meyoz fazalarida xromosomalarda sodir bo`ladigan xatoliklar va ularning oqibatlari. Qirqdan oshgan ayollarda meyoz fazalaridagi xatoliklarning (chastotasining) ko`payishi.
(Nazariy) O`quvchi bilishi kerak: • Nuklein kislotalar va ularning xillarini. Nuklein kislotalarni irsiyatda tutgan o`rnini; • Oqsil sintezida ishtirok etuvchi aminokislotalar nomini; • DNK replikastiyasi va uning ahamiyatini. DNK replikastiyasida fermentlarning ahamiyatini; • Genlarning tuzilishini. Genetik kod va uning ahamiyatini. :
• Nuklein kislotalarning tuzilishi bo`yicha masalalar yecha olishi; • Oqsil biosinteziga tegishli masalalarni yecha olishi; • Masalalar yechishda genetik kodni ishlata olishni. O`quv axborot mazmuni. Irsiyatning molekulyar asoslari va ularning kimyoviy tarkibi, strukturasini o`rganishdagi kashfiyotlar. Nuklein kislotalar. Ularning kimyoviy tuzilishi, xillari va vazifalari. Nuklein kislotalarning irsiyatda tutgan o`rni. DNK replikastiyasi va uning irsiyatdagi ahamiyati. Oqsil sintezida ishtirok etuvchi aminokislotalar. DNK ning ikki hissa oshish jarayonida fermentlar (DNK - polimeraza, RNK - polimeraza, endonukleaza va DNK - ligazalar). Genlarning tuzilishi va genetik axborot. Hujayrada irsiy axborotni replikastiyasi, transkripstiyasi va translyatsiyasi. Genetik kod va uning ahamiyati. Nuklein kislotalarning tuzilishi, soni bo`yicha masalalarni yechish. DNK ning ikki hissa oshishi, oqsil biosinteziga tegishli masalalarni yechish.Oqsil biosintezi bosqichlarini o`rganish.Masalalar yechishda genetik koddan foydalanish.
(Nazariy) O`quvchi bilishi kerak: • G. Mendelning asosiy qonuniyatlarini; • Dominant, restessiv, gomozigot, geterozigot. fenotip va genotip tushunchalarini; • Monoduragay chatishtirishning mohiyatlarini; • Diduragay va poliduragay chatishtirishning mohiyatini; • Oraliq irsiylanishning mohiyatini; • Gametalar sofligi gipotizasini.
• Monoduragay, diduragay va poliduragay chatishtirish bo`yicha masalalar yecha olishi; • Odamdagi dominant va restessiv genlarni farqlay olishi; • Berilgan belgilarni gametalarga ajrata olishi; O`quv axborot mazmuni: G.Mendel - genetika fanining asoschisidir. Dominant va restessiv belgilar. Gomozigot, geterozigot, genotip va fenotip haqida tushuncha. G.Mendelning asosiy qonuniyatlari. Monoduragay, diduragay, poliduragay chatishtirish va ularning sitologik mohiyatlari. Birinchi avlod dominantlik qonuni, ikkinchi avlod duragaylarida belgilarning ajralish qonuni.Avlod duragaylarini nasillanishida belgilarning mustaqil holda kombinastiyalanishi.Belgilarning ajralish qoidasining buzilishi.Oraliq formadagi irsiylanish, bekkross - tahliliy chatishtirish. Monoduragay.diduragay va poliduragay chatishtirish usullari misolida, odam belgi xususiyatlarini avloddan-avlodga berilishini o`rganish. 5. ODAMDA BELGILARNING IRSIYLANISHIDA GENLARNING O`ZARO TA’SIRI. (Nazariy) O`quvchi bilishi kerak: • Allel genlarning o`zaro tasirlarini; • Noallel genlarning o`zaro tasirlarini; • Qon guruhlari va rezus faktorini irsiylanishini. O`quvchi bajarishi kerak. • Qon guruhlari va rezus - faktor bo`yicha masala yecha olishi; • epistaz, polimeriya, komplementarlik bo`yicha masalalar yecha olishi;
Genlarning o`zaro ta’siri (alel va noallel genlarning ta’siri). Odamda noallelgenlarning o`zaro ta’siri natijasida belgilarning namoyon bo`lishi. Genlarning o`zaro ta’sir turlari va odamda shular asosida irsiylanuvchi belgilar. Penetrantlik va ekspressivlik.
(Nazariy) O`quvchi bilishi kerak: • T. Morgan nazariyasini. • Birikkan holda irsiylanishni. • Jinsga bog`liq holda irsiylanishni; • Irsiy belgilar va kasalliklarning G. Mendel va T. Morgan qonunlariga tegishliligini ajrata bilishni.
• Birikkan holda irsiylanish bo`yicha masalalar yecha olishi; • Jinsga bog`liq holda irsiylanish bo`yicha masala yecha olishi.
T. Morganning xromosoma nazariyasi. Jins genetikasi. Genlarning xromosomada chiziqli joylanishi va birikkan holda irsiylanishi. Birikkan holda irsiylanuvchi belgilar. Krossingoverlangan gametalar, ularning ahamiyati.Genlar orasidagi masofa.Odam xromosomalarining birikish guruhlari.Odam xromosomalarining xaritasi.Odam genetik xaritasini tuzishning ahamiyati. T.Morganning xromosoma nazariyasini mohiyatini o`rganish. Birikkan holda va jinsga bog`liq bo`lgan holda belgilar va xususiyatlarni normal va patologiyada irsiylanish qonuniyatlarini o`rganish.
(Nazariy) O`quvchi bilishi kerak: • O`zgaruvchanlikning turlarini. Fenotipik va genotipik o`zgaruvchanlikning farqlarini; • Fenokopiyani fizik, kimyoviy va biologik ta’sirlar hisobiga yuzaga chiqishini; • Mutastiyalar, ularning kelib chiqish sabablarini. Mutatsiya turlarini; • Gen mutatsiyalarini. Xromosoma mutatsiyalari.Genom mutatsiyalari. Genom mutatsiya-larining mexanizmlarini.
Belgilarning rivojlanishida genotip va atrof muhit omillari ta’sirining ahamiyati. O`zgaruvchanlik va uning turlari. Irsiy va irsiy bo`lmagan o`zgaruvchanlik. Modifikatsion o`zgaruvchanlik va uning adaptiv harakteri. Reaksiya normasi.Odamdagi modifikatsion o’zgaruvchanlikka misollar. Fenokopiyalar va ularning paydo bo`lish mexanizmlari Genetik materiallarning o’zgarishlari - mutatsiyalar. Spontan va indukstion mutatsiyalar. Ekzogen va endogen, fizikaviy, ximiyaviy va biologik mutagen omillar. Mutastiya turlari: gen, xromosom va genom mutatsiyalar. Gen mutatsiyalari va ularning mexanizmlari. Gen mutatsiyalarining chastotasi. Xromosom mutatsiyalari (aberrastiyalar) - inversiya, deletsiya, dublikatsiya, translokatsiya va transpozitsiyalar. Genom mutatsiyalar - trisomiya, monosomiya, poliploidiya va aneuploidiya ularning hosil bo`lish mexanizmlari. * Mustastil ish: Irsiy va noirsiy o`zgaruvchanlik mutatsiyalariga tegishli bo`lgan yangi ma’lumotlar bo`yicha ma’ruza yoki referat tayyorlash (jurnallar, qo`shimcha adabiyotlar va internet ma’lumotlaridan foydalanilgan holda). 8. IRSIY KASALLIKLAR PATOLOGIYASI. (Nazariy) O`quvchi bilishi kerak: • Irsiy kasalliklarning tasnifini (klassifikapiyasini) va irsiylanish mexanizmini. • Sog`lom odam somatik hujayrasining yadrosidagi xromosomalar sonini, xillarini va shaklini; • Xromosomalarning Denver tasnifini; • Gen kasalliklari. Ularning qanday tipda nasllanishini; • Xromosom kasalliklari, ularning kelib chiqish mexanizmlari va irsiylanishini; • Multifaktorial kasalliklar tasnifi va klinik belgilarini.
Irsiy kasalliklarning tasnifi va nasllanish mexanizmi. Irsiy patologiyalarning yuzaga chiqishida o`ziga xos xususiyatlar. Gen kasalliklari: aminokislotalar, oqsil, uglevodlar, lipidlar va garmonlar almashinuvining buzilishi. Aminokislotalar almashinuvining buzilishi: autosoma - dominant tipda irsiylanuvchi kasalliklar, autosoma - retsessiv tipda irsiylanuvchi kasalliklar. Uglevodlar almashinuvining buzilishi: autosom - dominant va autosom retsessiv tipda irsiylanuvchi kasalliklar. Lipidlar almashinuvining buzilishi: autosom dominant va retsessiv tipda irsiylanuvchi kasalliklar. X - xromosomaga birikkan kasalliklar. Xromosom kasalliklar: autosom trisomiyalar, jinsiy xromosomalar polisomiyasi va monosomiyasi. Multifaktorial kasalliklar.Rivojlanish nuqsonlari.
• Shajara tuzishda ishlatiladigan shartli belgilarni va avlodlar shajarasini tuzish hamda uni tahlil qilishni; • Avlodlar shajarasiga qarab irsiy kasalliklarning nasllanish tipini aniqlashni; • Tashqi muhit omillarining inson organizmiga ta’sirini o`rganishda egizaklar usuli • Biokimyoviy usullar asosida gen mutatsiyalari, yoki mutant genlarni aniqlashni.
• Avlodlar shajarasini tuzish va tahlil qilishni; • Avlodlar shajarasi asosida irsiy kasalliklarning nasllanish tiplarini aniqlashni; • Irsiy kasalliklarning monozigot va dizigot egizaklarda kechishini oldindan kura olishni; O`quv axborot mazmuni: Odam - genetik tekshirish obyekti sifatida. Odam irsiyatini o`rganishning geneologik, egizaklar, biokimyoviy, sitogenetik, ontogenetik, populyatsion-statistik va h.k. usullari. Geneologik usul - avlodlar shajarasini tuzish usuli.Geneologik usulni ishlatishda qo`llaniladigan shartli belgilar.Avlodlar shajarasini tahlil qilib, irsiy kasalliklarning autosom - retsessiv, autosom - dominant yoki jinsga birikkan holda irsiylanishini aniqlash. Egizaklar haqida tushuncha. Egizaklarni tabiatdan: monozigot va dizigotali bo’lishi. Egizaklarni o`rganish usuli - organizm belgilarini shakllanishida genotip va atrof muhit omillari ta’sirini aniqlash vositasi ekanligi. Odam irsiyatini o`rganishning biokimyoviy usuli va uning ahamiyati. Odam irsiyatini o`rganishda qo`llaniladigan usullarning asosiy mohiyatini o`zlashtirish avlodlar shajarasini tuzishni va uni tahlil qilishni o`rganish. Autosom dominant va autosom retsessiv tipda irsiylanuvchi belgi va kasalliklar bo`yicha masalalar yechish. X- dominant va retsessiv tipda irsiylanuvchi kasalliklar bo`yicha masalalar yechish. * Mustastil ish: Odam irsiyatini o`rganishda qo`llaniladigan usullar haqidagi yangiliklar, O`zbekistonning buyuk siymolari, olimlari yoki fuqarolarining avlodlar shajarasini tuzish. 10. IRSIY KASALLIKLAR PROFILAKTIKASI. (Nazariy) O`quvchi bilishi kerak: • Irsiy kasalliklar profilaktikasining turlarini; • Irsiy kasalliklarning kelib chiqishining oldini olishni; • Tibbiy - genetik maslahatning asosiy prinsiplarini; • Irsiy kasalliklarning davolash turlari haqidagi tushunchalarni;
Irsiy kasalliklarning profilaktika turlari va formalari. Tibbiy genetik maslahat uyushtirilishining mohiyati.Perspektiv maslahat, retrospektiv maslahat.Qon-qarindoshlik nikohlarining oqibatlari.Perental diagnostika. Irsiy kasalliklarni davolash: simptomatik. patogenetik, etiologic, xirurgik. Farmokogenetik davolash. Tibbiyot genetikasining huquqiy va etik tomonlari. Fan dasturining informatsiyon – uslubiy ta’minoti O’qitishda axborot texnologiyalari va texnik vositalaridan foydalanish samaradorligini oshiruvchi: kompyuter, multimediya vositalari proyektor, video – ko’z (glazok) kabi didaktik vositalaridan keng foydalanish zarur. O’quvchilarning fanni puxta o’zlashtirishini ta’minlash maqsadida o’qitishning ilg’or va zamonaviy usullaridan, yangi information va pedogogik tehnologiyalardan foydalanish muhim ahamiyatga ega. Fanni o’zlashtirishda darslik, o’quv va uslubiy qo’llanmalar, ma’ruza matnlari, elektron materiallardan foydalaniladi. Foydalanilgan asosiy darslik va o’quv qo’llanmalar elektron ta’lim resurslari hamda adabyotlar ro’yhati. 1. Fayzullayev S.S;, Gofurov A.T., Matchonov B.E. «Odam genetikasi». Toshkent, «Ijod dunyosi», 2003 y. 2. Olimxujayeva P.R., Inogamova D.R. «Tibbiyot genetikasi». Toshkent, «Ilm-Ziyo» 2009 y. 3. В.А.Шевченко., Н.А. Топорнина., Н.С.Стволинская. «Генетика человека» M., «Владос», 2002 г. 4. Н.А.Тонорнина., Н.С.Стволинская. «Генетика человека», (практикум). - M., Владос, 2001 г. 5. Gofurov A.T., Fayzullayev S.S., Holmatov X. «Genetikadan masala va mashqlar». -T.: o`qituvchi. 1991 y. 6. NishonboyevK., XamrayevaF.A., EshonqulovO.E. «Tibbiyot genetikasi». Toshkent, «Abu ali Ibn Sino», 2000 y. 7. Nishonboyev K., Xamidov J.X., «Tibbiy biologiya va genetika». Toshkent, «O’zbekiston Milliy enstiklopediyasi», 2005y. 8. Inogamova D.R. «Tibbiyot genetikasi fanidan didaktik materiallar va masalalar to’plami». Toshkent, «Turon Iqbol», 2005y. Ushbu fanni o’qitishda turli axborot kominikatsiya resurslaridan hamda boshqa o’quv, ilmiy va uslubiy ma’lumotlar manbalaridan keng foydalaniladi. Ta’lim muassasasi internetga “ ZIYO-NET” tarmog’i orqali ulangan Kollejning VEB sayti www.toshped.zn.uz Kollejning elektron pochtasi E-mail.toshpedkollej@mail.ru mavjud.
DEFEKTOLOGIYA ASOSLARI FANIDAN O’QUV DASTURI Fan dasturi oliy va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi tayyorlov yo’nalishlari bo’yicha Muvofiqlashtiruvchi kengashning 2012 yil 24 iyuldagi 3-son majlis bayoni bilan ma’qullangan. Fan dasturi Toshkent pedagogika kollejida ishlab chiqildi bilim sohasi bo’yicha sho’ba kelishuvidan o’tkazildi (16.07.2012 y. № 1 sonli).
Toshkent -2012 KIRISH Mazkur dastur Pedagogika kollejining “Maktabgacha ta`lim” yo`nalishidagi “Ixtisoslashtirilgan bolalar maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyachisi ”ixtisosligida bilim oluvchi o`quvchilar uchun tuzildi. Dasturda “Defektologiya asoslari” fanining eng asosiy bo`limlari qamrab olingan. Ushbu dasturda bolalarda ruhiy va jismoniy rivojlanishida kuzatiladigan kamchiliklarning turlari, kelib chiqish sabablari, rivojlanishida nuqsoni mavjud bolalarning xususiyatlari, ularni rivojlantirish, korreksiyalash usullari va vositalari yoritib berildi. Fanni o’qitishdan maqsad – o’quvchilarda ruhiy va jismoniy rivojlanishida nuqsoni mavjud bolalar uchun maxsus muassasalarda korreksion ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etish shakllari hamda usullari bo’yicha bilim, ko’nikma va malakalarni shakllantirish. “Defektologiya asoslari” o’quv fanini o’zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan ishlar doirasida o’quvchilar: - rivojlanishida nuqsoni mavjud bolalarni rivojlantirish va korreksiyalash jarayonida maxsus ta’lim-tarbiyaning rolini anglab yetishi, rivojlanishida nuqsoni mavjud bolalar uchun maxsus muassasalar tizimining ishi haqida tushunchaga ega bo’lishi, korreksion-tarbiyaviy jarayonni tashkil etish, tahlil etish va baholash to’g’risidagi bilimga ega bo’lishi, maxsus va umumta’lim muassasalarida ta’lim va tarbiya berish usullarini to’g’ri ta’riflab bera olishi kerak; - rivojlanishida nuqsoni mavjud bolalar nuqsonlarini tasniflash, maxsus adabiyotlarni tahlil etish, bolalardagi kamchiliklarni korreksiyalash,o’qitish va tarbiyalash uchun didaktik materiallarni tanlash va ulardan to’g’ri foydalanish ko’nikmalariga ega bo’lishi kerak; - korreksion pedagogik jarayonni nazariy-amaliy tahlil etish, ta’limni tashkil etish shakllari, usullarini amalda samarali qo’llash, ota-onalar bilan ishlash, rivojlanishida nuqsoni mavjud bolalar ta’lim-tarbiya nazariyasini amalda qo’llash malakalariga ega bo’lishi shart.
o‘quvchilar mustaqil bilim olish jarayonining tashkiliy va o‘quv uslubiy ta’minoti; turli ko‘rinishdagi mashg‘ulotlarni yangi pedagogik va axborot texnologiyalaridan foydalangan holda o‘tkazish. Shuningdek, o‘quvchilar maxsus pedagogika bo‘yicha o‘quv uslubiy materiallarini ishlab chiqish ko‘nikmasiga ega bo‘lishi lozim. Malaka: -кorreksion pedagogikasi asosida turli yosh guruhidagi bolalarga individual munosabatda bo’lish; -mavzular asosida mustaqil izlanish – axborot vositalaridan kommunikatsion texnalogiyalari, internet saytlari, ommaviy axborot vositalaridan (gazeta, jurnal, teleko’rsatuvlar, qo’shimcha adabiyotlar, uslubiy tavsiyalardan) foydalana olish; -amaliyotda elementar tajribalar o’tkazish va natijalarni tahlil qila olish malakalariga ega bo’lishlsri kerak. Fаnning o’quv rеjаdаgi bоshqа fаnlаr bilаn bоg’liqligi, uslubiy jihаtdаn uzviyligi vа kеtmа-kеtligi Defektologiya asoslari fаni umumkаsbiy fаnlаrdаn аnаtоmiya, fiziоlоgiya vа gigiеnа, mаktаbgаchа tа’lim pеdаgоgikаsi, umumtа’lim fаnlаridаn оilа psiхоlоgiyasi, mахsus fаnlаrdаn: kоrrеktsiоn ishlаr mеtоdikаsi, mахsus psixologiya, maxsus pedagogika, mаktаbgаchа yoshdаgi bоlаlаr nutqini o’stirish nаzаriyasi vа mеtоdikаsi, bоlаlаr аdаbiyoti, lоgоpеdiya, mаktаbgаchа tа’lim yoshidаgi bоlаlаrning mаtеmаtik tushunchаlаrini rivоjlаntirish nаzаriyasi vа mеtоdikаsi, rаsm, buyumlаr yasаsh vа tаsviriy fаоliyat mеtоdikаsi kаbi fаnlаr bilаn o’zаrо bоg’lаngаn. Fаnni o’qitishdа fоydаlаnilаdigаn zаmоnаviy ахbоrоt vа pеdаgоgik tехnоlоgiyalаr O’qituvchi mа’lumоtlаrni to’plаshi, tаnlаshi vа qаytа ishlаshi, nаzаriy vа аmаliy jihаtlаrini ko’rib chiqishi, o’rgаnilgаn ахbоrоtlаrdаn pеdаgоgik fаоliyatdа fоydаlаnishi lоzim. U shundаginа o’quvchining bilish fаоliyatini fаоllаshtirа оlаdi. Nаtijаdа ulаrning nаzаriy bilimi, аmаliy ko’nikmа vа mаlаkаlаrini shаkllаntirаdi. O’quvchilаrning ushbu fаnni sаmаrаli o’zlаshtirishlаridа zаmоnаviy pеdаgоgik tехnоlоgiya mеtоdlаridаn fоydаlаnish, yangi infоrmаtsiоn-pеdаgоgik tехnоlоgiyalаrni tаdbiq qilish, multimеdiya tizimidаn fоydаlаnish, dаrslаrni o’quvchi shахsigа yo’nаltirilgаn hоldа tаshkil еtish muhim аhаmiyatgа еgа. Dаrslаrni tаshkil еtishdа “Аqliy hujum”, “BBB tехnоlоgiyasi”, “Chаrхpаlаk”, “Bumеrаng”, “Klаstеr”, “Nilufаr guli”, “Хulоsаlаsh” kаbi strategiyalarni, “Blits-o’yin”, “Bеshinchisi оrtiqchа”, “O’rgimchаk to’ri”, “Qоrа quti”, “Issiq kаrtоshkа” kаbi o’yini tехnоlоgiya mеtоdlаrini qo’llаsh lоzim. O’quvchilаrning dаrs jаrаyonidаgi аmаliy vа mustаqil fаоliyatlаri nаtijаsini bаhоlаshdа tеst-tоpshiriq, оg’zаki vа yozmа nаzоrаtning tехnоlоgiyali usullаrini qo’llаsh, o’z-o’zini vа guruhining ishini хоlisоnа vа izоhli bаhоlаshni tаshkil еtish zаrur. O’quv-tаrbiyaviy jаrаyonni tаshkil qilishning mоhiyatini аnglаb еtish, bоshqаruv psiхоlоgiyasini bilish, o’quv jаrаyonigа tааlluqli qоnun vа qоnuniyatlаrini bilishi, dаrs jаrаyonini, dаrs tiplаri vа o’quvchilаr fаоliyatini tаshkil еtishni bilish, o’qitishning mеtоd vа shаkllаrini tаnlаsh, tа’lim jаrаyonidа qo’llаsh mаlаkаlаri, nаzоrаt shаkllаri vа o’qitish vоsitаlаrini tаnlаsh vа fоydаlаnish, o’quv-tаrbiyaviy jаrаyonini lоyihаlаsh mаlаkаlаri mаvjudligi hаr bir pеdаgоg uchun zаrurdir. “Defektologiya asoslari ” fan mavzulari bo’yicha o’qitish rejasi tarkibi
Fanning mazmuni Kursning metodologik mazmunini O‘zbekiston Respublikasning ta’lim sohasidagi siyosati kadrlar tayyorlash milliy modeli; XXI asr maxsus pedagogika obrazi; O‘zbekiston Respublikasi ta’lim tizimi; O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining asarlari va Respublika hukumatining me’yoriy hujjatlari; Sharq mutafakkirlarining pedagogik qarashlari, maxsus ta’limning hozirgi davrda ustuvor yo‘nalishlari, umumiy va maxsus pedagogika – logopediya fanlarining yutuqlari tashkil etadi. ASOSIY QISM Defektologiya fani, uning predmeti, maqsadi, vazifalari, tamoillari Maxsus yordamga muhtoj bolalarga differensial va integratsiyalashgan ta’limni tashkil etish. Defektologiya fanining maqsadi va vazifalari. Jismoniy yoki ruhiy rivojlanishida nuqsoni bo’lgan bolalar bilan olib boriladigan korreksion, kompensatsiya, adaptatsiya (moslashish), reabilitatsiya ishlari. Defektologiya fanining yo’nalishlari. Jismoniy va ruhiy rivojlanishida nuqsoni bo’lgan bolalarning o’ziga xos xususiyatlari. Sensor nuqsonli bolalar. Motor nuqsonli bolalar.
Ko’r va zaif ko’ruvchi bolalar. Tug’ma va orttirilgan ko’rish nuqsonlari va ularning kelib chiqish sabablari. Maktabgacha yoshdagi eshitishida nuqsoni bo’lgan bolalar Kar, zaif eshituvchi va kech kar bo’lgan bolalar. Ushbu nuqsonlarning kelib chiqish sabablari, turlari. Maktabgacha yoshdagi aqli zaif bolalar, ularning darajalari, ta’rifi Aqli zaif bolalar (yengil, o‘rta, og’ir va o’ta og’ir). Maxsus maktabgacha ta’lim muassasalari va yordamchi mehnat ta’limi maktablari. Maktabgacha yoshdagi psixik rivojlanishi orqada qolgan bolalar Psixik rivojlanishi orqada qolgan bolalar. Psixik rivojlanishi orqada qolish sabablari, turlari. Psixik rivojlanisi sustlashgan bolalar uchun maxsus maktabgacha ta’lim muassasalari. Maktabgacha yoshdagi nutq nuqsoniga ega bo’lgan bolalar Nutq kamchiliklarni sabablari, alomatlari. Nutq nuqsonlarining tasnifi. Nutq kamchiligiga ega bo’lgan bolalar uchun maxsus maktabgacha ta’lim muassasalari. Tayanch apparatida nuqsoni bor bolalar Tayanch apparatida nuqsoni bor bolalar. Bolalar tayanch apparatida kuzatiladigan nuqson turlari. Nuqsonlarning kelib chiqish sabablari. Tayanch apparatida nuqsoni bor bolalar uchun maxsus maktabgacha ta’lim muassasalarining maqsadi va vazifalari. Maktabgacha yoshdagi serebral falaj bo’lgan bolalar Harakat tayanch a’zolari jarohatlangan bolalar. Serebral falajlik kasalligi, uning xususiyatlari, turlari. Bolalarda namoyon bo’lish alomatlari. Maktabgacha yoshdagi autizm sindromiga chalingan bolalar Autizm sindromiga chalingan bolalar. “Autizm sindromi”ga ta’rif. Autizmning sabablari, turlari. Maxsus ta’lim va tarbiyani tashkil etish yo’llari. Maktabgacha yoshdagi murakkab nuqsonli bolalar Murakkab nuqsonlikka ta’rif. Murakkab nuqsonlarning birga kelish turlari. Birlamchi va ikkilamchi nuqsonlar. Kelib chiqish sabablari, mexanizmlari, alomatlari Amaliy mashg’ulotlarni tashkil etish bo’yicha ko’rsatmalar Amaliy mashg’ulotlarda o’quvchilar o’quv jarayonida olgan nazariy bilimlarini mustahkamlaydilar, alohida yordamga muhtoj bolalar uchun tashkil etilgan muassasalar, ulardagi ta’lim-tarbiya jarayonining o’ziga xos tomonlari bilan tanishadilar. Eshitishida, ko’rishida, harakat-tayanch a’zolarida, nutqida nuqsoni bo’lgan bolalar, psixik rivojlanishi sust, aqli zaif bolalarning o’ziga xos xususiyatlarini o’rganadilar. Amaliy mashg’ulot nazariy bilimlarni amalda qo’llashga o’rgatadi. Amaliy mashg’ulotda maxsus muassasalarda ta’lim-tarbiya ishlarining tashkil etilishi amalda kuzatiladi, nazariy bilimlar mustahkamlanadi, o’quvchilar mustaqil ravishda adabiyotlar ustida ishlab, o’z o’rganganlarini auditoriyada o’qituvchining rahbarligida muhokama etishga o’rganadilar, alohida yordamga muhtoj bolalarning ta’lim-tarbiyasiga oid hujjatlar, adabiyotlar bilan tanishadilar. Amaliy mashg’ulotlarning tavsiya etiladigan mavzulari:
Mustaqil ishlarga ko‘rsatmalar O‘qituvchi mustaqil ish soatlarini uyushtirishga tayyorgarlik ko‘rar ekan, o‘quvchilarning mustaqil o‘rganishlari uchun o‘quv materiallarini tanlaydi, o‘quv faoliyati, maqsadi, vazifasi, natijasi va uning baholash mezonini belgilaydi. O‘qituvchilar o‘quvchilar tomonidan bajarilgan mustaqil ishlarni o‘z vaqtida yig‘ib, baholab, ularning eng yaxshi natijalarini metod xonaga topshiradilar. O‘quvchilarning joriy nazorat, oraliq nazorat va yakuniy nazorat ishlarini baholash jarayonida ularni ushbu fandan nazariy va amaliy bajargan mustaqil ishlarining natijalarini hisobga olgan holda baholanadilar. O‘quvchilarning mustaqil ishlarini baholash tartibi: har bir fan o‘qituvchisi o‘z fani bo‘yicha o‘quvchilarga fanning chuqur o‘zlashtirishni ta’minlashlari uchun nazariy va amaliy jihatdan mustaqil ishlar berish va natijalarini baholash bo‘yicha alohida qayd jurnali yuritadi, hamda har 45 kunda guruh o‘quvchilarining mustaqil ish natijalari fan kafedralarida muhokama qilinib, natijalar umumlashtiriladi. Har 45 kunda mustaqil ish natijalari o‘rganilib, metod xonada “monitoringi” chiqarib qo‘yiladi. O‘quvchilarda o‘z bilimini tekshirish malakasini rivojlantirish maqsadida uyda kitob bilan ishlash orqali darsda olingan bilimlarini mustahkamlash, qo‘shimcha adabiyot, ro‘znoma, jurnallardan yangiliklarni o‘rganish, o‘quvchilarning o‘quv materiali mazmunini tushunish uchun ularni reja asosida o‘qish, korreksion-rivojlantiriuvchi didaktik o‘yinlar, konspekt yozish kabi amaliy ishlarga o‘rgatiladi. O‘quvchilarni mashg‘ulotga jalb qilish uchun mustaqil soatni noan’anaviy usullarda va har xil o‘yinlardan foydalangan holda tashkil etiladi. Mustaqil soatlarda o‘qituvchi va o‘quvchi hamkorlikda ishlaydi.
Mustaqil ishning asosiy maqsadi o’qituvchining rahbarligi va nazorati ostida o’quvchilarda muayyan o’quv ishlarini mustaqil ravishda bajarish uchun zarur bo’lgan bilim va ko’nikmalarni shakllantirish va rivojlantirishdan iborat. O’quvchilar uchun mustaqil ishning vazifalari quyidagilardan iborat.
Mustaqil ta’lim o’quvchilarning, nazariy bilimlarini yanada boyitish, darsdan tashqari holatda mustaqil bilim ko’nikmalarini egallashlari uchun manba bo’lib xizmat qiladi. Tavsiya etilayotgan mustaqil ishlarning mavzulari:
Oraliq nazorat uchun savollar
Yakuniy nazorat uchun savollar
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI O‘RTA MAXSUS, KASB –HUNAR TA’LIMI MARKAZI
BOLALAR ADABIYOTI VA IFODALI O’QISH FANIDAN O’QUV DASTURI Fan dasturi oily va o‘rta maxsus . kasb-hunar ta’limi tayyorlov yo’nalishlari bo’yicha Muvofiqlashtiruvchi kengashning 2012 yil 24 iyuldagi 3-son majlis bayoni bilan ma’qullangan. Fan dasturi Toshkent pedagogika kollejida ishlab chiqildi bilim sohasi bo’yicha sho’ba kelishuvidan o’tkazildi. (16.07.2012 y. № 1 sonli)
Download 7,03 Mb. Do'stlaringiz bilan baham:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish