O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. Yo‘ldoshev, SÍ. Mamatqulov, F. Yo‘ldoshev iqtisodiyot nazariyasi

17.2. Òo‘lov balansi
Dunyoning har bir mamlakati jahon bozorida faol qatnashib,
tovar va xizmatlar savdosi bilan shug‘ullanar ekan, ular, albatta,
savdoning hisob-kitob ishlarini mukammal olib borishlari zarur
hisoblanadi. «Iqtisodiyot nazariyasi» fani shu hisob-kitob yozuvi
ishlarini to‘lov balansi deb o‘rganadi.
Òo‘lov balansi — bu ma’lum mamlakat iqtisodiyoti subyektlari
(rezidentlari): davlat, korxonalar, firmalar, uy xo‘jaliklari, tadbir-
korlar bilan chet ellik rezidentlar o‘rtasida tuzilgan shartnomalar
asosida ma’lum vaqt oralig‘ida amalga oshirilgan barcha oldi-
sotdi va xizmat ko‘rsatish kabi ishlar natijasining tartibga solingan
yozuvidir.
Hozirgi davrda xalqaro iqtisodiy aloqalar, ya’ni tovarlar savdosi,
ko‘rsatilgan xizmatlar yoki boshqa moliyaviy aktivlarning bir davlat
rezidentlaridan boshqa davlat rezidentlariga o‘tishi bo‘yicha o‘zaro
kelishuvlar ikki tomonlama xarakterga ega bo‘lganligi sababli to‘lov
balansida ikki tomonlama yozuv tartibida o‘z ifodasini topadi.
Har bir shartnoma to‘lov balansining debet va kredit qismlarida
aniq ko‘rsatiladi.
Òo‘lov balansining kredit qismida — sotilgan tovarning yoki
amalga oshirilgan xizmatning mamlakatdan chiqib ketishi va uning
hisobiga mazkur mamlakat rezidentlari chet el valutalarida uning
uchun haq olishi aks etadi. Debet qismida — tovar va xizmatning
mazkur mamlakatga kirib kelishi va uning hisobiga rezidentlar
chet el valutalarida to‘lovlar amalga oshirilishi ko‘rsatiladi. Òo‘lov
balansida kreditlarning umumiy summasi debetlarning umumiy
summasiga teng bo‘lishi, ya’ni balans berishi kerak, shuning uchun
to‘lov balansi deyiladi.
Òo‘lov balansi uch tarkibiy qismdan iborat bo‘ladi. Unda barcha
kelishuvlar bo‘yicha joriy va kapital operatsiyalar hisobi o‘z aksini
topadi. Ya’ni:
1. Joriy operatsiyalar hisobi;
2. Kapital harakati hisobi;
3. Rasmiy zaxiralarning o‘zgarishi.

---

337