O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi iskandar tuxliyev bahodirxon safarov turizm asoslari

2. 2. Turizm turlarining tasniflanishi va ko‘rinishlari

Turistik oqimlarning yo‘nalishi bo‘yicha turizm turlari «Kiruvchi» va «Chiquvchi» toifalarga bo‘linadi. Ko‘pgina rivojlangan mamlakatlarda turizm uyg‘un holatda taraqqiy etadi, «ichki» va «tashqi» turizm sohasida muvozanat saqlanadi.

Talab nuqtayi nazaridan turizmning uchta turini ko‘rsatish mumkin: ichki, kiruvchi va chiquvchi turizm. Geografik prinsip asosida turizm sohasining tasniflanishi bo‘yicha xalqaro, milliy va mamlakat chegarasidagi ichki turizm turlari mavjud.
4- rasm. Turizmning turlari bo‘yicha tasniflanishi

Hozirgi kunda Rossiyada 10 nafar chiquvchi turistga 1 nafar ichki turist to‘g‘ri keladi.

2010- yilda O‘zbekiston bo‘yicha o‘tkazilgan tadqiqotlar natijasiga ko‘ra, har 6 nafar chiquvchi turistga 1 nafar ichki turist to‘g‘ri kelgan.
Turizm bozorini muvofiqlashtirishda Butunjahon Turistik Tashkiloti (BTT) ishlanmalari bo‘yicha quyidagi proporsiya tavsiya qilinadi:

1 nafar kiruvchi turist – 1 nafar chiquvchi turist – 4 nafar ichki turist.

Bu proporsiya BTT tavsiyalari bo‘yicha eng optimal nisbat hisoblanadi, uni amalga oshirish uchun turistik faoliyatini tartibga soluvchi tegishli me’yoriy hujjatlar va qonunlar qabul qilishga to‘g‘ri keladi.

Hozirgi paytda O‘zbekiston Respublikasiga xorijiy fuqorolarning kelishi va fuqorolarning chet elga chiqishlari haqidagi batafsil ma’lumot quyidagi jadvalda ko‘rsatilgan:


4- jadval
O‘zbekiston Respublikasiga 2009- yilda fuqorolarning
kelishi va fuqarolarning chet elga chiqishlari
(rasmiy deklaratsiyadan o‘tgan, kishilar hisobida)

Ko‘rsatkichlar	Jami	Shu jumladan safar maqsadlari bo‘yicha
		Tadbir korlik (xizmat doirasida)	O‘qish	Ishlash	Turistik	Qarindoshlarnikiga tashrif	Davolanish	DTJ (doimiy turar-joyi)	Tijorat
Kirish	1294429	71099	5864	27520	149678	914803	40194	52158	33113
Shu jumladan: MDH davlatlari	1101034	54044	4858	14818	65606	874061	38659	37980	11008
Boshqa chet el davlatlari	193395	17055	1006	12702	84072	40742	1535	14178	22105
Chiqish	918055	36795	5778	16148	94194	108370	5883	635147	15788
Shu jumladan:MDH davlatlariga	729843	23463	5165	10157	49614	101443	4280	530455	5266
Boshqa chet el davlatlariga	188212	13332	610	5991	44535	6927	1603	104692	10522

Manba: O‘zbekiston Respublikasi Davlat Bojxona qo‘mitasi ma’lumotlari

Jadvalda qayd etilganidek, 2009- yilda fuqarolarning chiqish oqimi 918055 kishini tashkil etgan bo‘lsa, kirish oqimi 1294429 kishini qamragan, bu hol respublikada turizm eksporti salmog‘ining nihoyatda oshganligidan dalolat beradi. Demak, respublika byudjetiga kirib keluvchi mablag‘ chikuvchi oqimidan olinadigan daromadga nisbatan ancha oshib bormoqda. Bu holatni O‘zbekiston milliy iqtisodiyotining rivojlanishidagi ijobiy ko‘rsatkichlardan biri sifatida baholash mumkin. Ammo O‘zbekistonga amalga oshirilgan sayohatlarni maqsadlariga ko‘ra tahlil qilsak, quyidagi holatni kuzatamiz kiruvchi oqimda ikkinchi va uchinchi o‘rinlarda bevosita turistik maqsad bilan va xizmat vazifasiga ko‘ra tashrif maqsadlari turadi. Milliy turistik mahsulotning bunday shakllaridan biri ishbilarmonlar turizmidir, uning ommabopligi hordiq olish va xizmat vazifalarining uzviy bog‘liq bo‘lgani bilan izohlanadi, shuning uchun bu tur chet ellik mehmonlar uchun qiziqarlidir. Tadbirkorlarning ish bo‘yicha sayohat-safarlari keyingi vaqtlarda ommaviylashib bormoqda. Bir qator turistik firmalar biznesmenlarning turli maqsadlarga yo‘naltirilgan guruhiy safarlarini tashkil etishga ixtisoslashgan. Ish turizmining katta afzalligi shundaki, uni nomavsumiy pallada ham tashkil etish imkoniyati mavjud. Bunda turistik firmalar turistik xizmatlarni – transport, joylashuv, ovqatlanish, ekskursion xizmatlarni tashkil qilish bilan bir qatorda, mintaqaga xos ma’lumotlarni o‘rganish, bo‘lajak ish hamkorlari haqida ma’lumot yig‘ish, tarjimalar, zaruriy iqtisodiy materiallar taqdimoti, ish bo‘yicha uchrashuvlar tashkil etish kabi xizmatlarni ham taqdim qilishi mumkin. Turizm bozoridagi bu turning muhim xususiyati shundan iboratki, ish bo‘yicha o‘tkaziladigan uchrashuvlarning ishtirokchilari mamlakatga tashrifi jarayonida oddiy turistdan ko‘ra ko‘proq mablag‘ sarflaydilar.

Shunday qilib, turizm xizmatlar bozorida malakaviy ish turizmini O‘zbekiston turizm industriyasi rivojlanishining eng istiqbolli yo‘nalishi sifatida belgilash mumkin. Buning uchun xizmat ko‘rsatishning mazkur segmentidagi sezilarli o‘sishni MDH mamlakatlari va uzoq xorij bilan avvalgi aloqalar tizimini tiklash va yangi aloqalarni o‘rnatish tufayligina ta’minlash mumkin. Sayohatlarining maqsadlariga ko‘ra kiruvchi va chiquvchi xorijiy fuqarolar sonining taqsimlanish ko‘rsatkichlari, bevosita turizm maqsadi bo‘yicha tashriflar ulushining kamligi, bizningcha, kerakli turpaket, brend va turistik xizmatlar servisining nisbatan past darajada ekanligidan dalolat beradi. Mamlakatimiz turizm industriyasining faoliyatida mavsumiylik omili mavjudligi O‘zbekistonning iqlimiy shart-sharoitlari va turmahsulotni shakllantirishda aynan tabiiy-iqlimiy omillar muhim rol o‘ynashi bilan izohlanadi. Bu, ayniqsa, turizm maskani bo‘lgan Samarqand hududining turizm tizimi misolida yaqqol namoyon bo‘ladi. Ichki turizm bo‘yicha turistlar, asosan, fevralda (5,2%), iyunda (19%) va avgust oylarida (15,1%) sayohat qilishgan. Kiruvchi turizmda esa, asosan, aprel (10,7%), may (18,3%) oylarida tashrif buyurishgan bo‘lsa, dekabr, yanvar, fevral va mart oylarida bu ko‘rsatkich atigi 1,8% ni tashkil qilgan. (5- jadval va 5- rasmga qarang)
Mamlakatimiz turistlarining o‘z imkoniyatlaridan kelib chiqib, dam olishni, asosan, yoz oylarida amalga oshirishlarining turg‘un holati shakllangan bo‘lib, bu oylarda sayohatlar hajmi 42,8% ga to‘g‘ri keladi. Bunda, asosan, oilaviy dam olishga etibor beriladi – sentabrda sayohatlar sonining 2 karra tushib ketishi o‘quv yilining boshlanishi bilan izohlanadi, o‘rtacha oilaviy sayohat 3 kishidan iborat bo‘lgan oila bilan amalga oshiriladi.


5-jadval