O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi à. Rafiqov, H. Vahobov, A. Qayumov, Sh. Azimov amaliy geografiya

Bozor iqtisodiyoti sharoitida tabiiy resurslardan foydalanish.
Respublikamiz mustaqillikka erishganidan so‘ng tabiiy boyliklar-
dan foydalanishning iqtisodiy mexanizmlari ishlab chiqilgan bo‘lib,
ularga amal qilish zarurati ekologik va iqtisodiy vaziyatdan kelib
chiqmoqda. Tabiatdan foydalanish mexanizmi bozor munosabat-
lariga o‘tish sharoitida quyidagi elementlarni o‘z ichiga oladi:
a) tabiat resurslaridan foydalanishning pulliligi; b) tabiatni muho-
faza qilish faoliyatini iqtisodiy rag‘batlantirish tizimi; d) atrof-
muhitni ifloslantirganlik uchun jarima to‘lovi; e) tabiiy resurslar-
dan foydalanish bozorini vujudga keltirish; f) tabiatdan foydala-
nish bo‘yicha narxlarni takomillashtirish va boshqalar.
Tabiat resurslaridan foydalanishning pullik tizimiga o‘tish
bozor iqtisodiyoti uchun eng zaruriy tamoyil hisoblanadi. Boylik
pul bilan baholanar ekan, undan foydalanish ham pullik bo‘lishi
lozim. Bunda boylikning sifati, qiymati, keltiradigan foydasi va
boshqa iqtisodiy xususiyatlari e’tiborga olinmog‘i lozim. Masalan,
bizda suvdan sug‘orma dehqonchilikda foydalanilganlik uchun
xo‘jaliklar odatda davlatga pul to‘lamaydilar, ammo ular ba’zan
keragidan ko‘proq hajmda suv olib ishlatadilar, suvni ifloslanti-
radilar va ortiqcha toza suvni tashlama sifatida markaziy kollek-
torlarga oqizib yuboradilar.
Yerdan foydalanish jarayonida dehqonlar, fermerlar, bog‘bon-
lar, chorvadorlar ishtirok etadilar. Yer davlat, umumxalq mulki,
uni sotish va hadya etish mumkin emas, faqat samarali foydala-
nish uchun ma’lum muddatga berish mumkin. Bozor iqtisodiyoti
sharoitida yerdan foydalanishda uni mahsuldorligiga qarab baho-
lash va shu asosda soliq masalalari, yerga o‘g‘it solish, almashlab
ekish kabilarni hal etish maqsadga muvofiq.
Bu borada O‘zbekistonda yerdan foydalanishda jamoa xo‘jaligi
va uning tarkibida oila pudrati, paychilik, fermer xo‘jaligi va boshqa
yangi usullarda qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishini tashkil qilish
tajribasi keng qo‘llanilmoqda, bu yerga bo‘lgan hurmat, uni e’zoz-
lash, har bir qarichidan omilkorlik bilan foydalanishni ta’minlaydi.