O'rta-m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

193-rasm. Yuz nervi.
1
- chakka tarmoqlari; 2 - yorg'oq tarmoqlari; 
3
 -
lunj tarmoqlari; 
4 -
 pastki jag' tarmoqlari; 5 - bo'yin
tarmoqlari; 6 -qu loq oldi chigali; 7 -y u z nervi.

---

IX. T
1
1 -у u t q i n n e r v i sezuvchi, harakatlantiruvchi va ta m bi­
lish (parasimpatik) nerv tolalaridan iborat (aralash nerv) bo'lib, uzunchoq 
miyadagi pastki oliva orqasidan chiqadi va bo'yinturuq teshik orqali 
kalla bo'shlig'idan tashqariga yo'naladi. Teshik pastida nerv stvoli yo'g'on- 
lashib ostki va ustki tugunlar hosil qilib, shoxchalarga bo'linadi. Uning 
sezuvchi tolalardan tuzilgan shoxi tilning orqa qismiga, halqumga, o'rta 
quloq shilliq pardasiga tarqaladi. Ta’m bilish tolalari til so'rg'ichlariga 
borsa, uning parasimpatik tolalari quloq oldi beziga borib tarqaladi.
X . A d a s h g a n n e r v murakkab tuzilgan nerv bo'lib, uning tar­
kibida somatik harakatlantiruvchi, sezuvchi va parasimpatik nerv tolalari 
bor. Nerv uzunchoq miyaning orqa egatidan IX juft nervidan keyin chiqadi, 
kalla ichidan bo'yinturuq teshik orqali (IX va XI juft nervlar bilan birga)
194-rasm. Bo'yin nervlarining oldindan
ko'rinishi.
/ - bigizsim on o 'siq —til muskuli; 2 -
simpatik nerv poyasi; 
3
 - adashgan nerv;
4, 5
 - yurakka boruvchi tepa nerv tolalari;
6
 - hiqildoqning qaytuvchi nervi; 7 -
yurakka boruvchi pastki nervlar; 
8
 - oldingi
narvonsimon muskul; 9 - til osti nervi; 
10
 -
bo'yinning tepa nerv tuguni (simpatik
tugun); / 7 -adashgan nerv.
chiqadi. Nervdan kalla bo'shlig'iga, 
miyaning qattiq pardasiga va tashqi 
eshitish yo'lining terisiga tolalar 
boradi (194-rasm).
Adashgan nervning somatik hara­
katlantiruvchi tolalari yutqin muskul­
lariga, yumshoq tanglay muskullariga 
(yumshoq tanglayning taranglatuvchi 
muskulidan tashqari) va hiqildoq 
muskullariga tarqaladi.
Adashgan nervning bo'yinturuq 
teshigi ostida ostin-ustun joylashgan 
ikkita sezuvchi nerv tolalari tuguni 
b o 'la d i. Nerv b o ' y i n so h asid a 
bo'yinturuq vena bilan ichki uyqu 
a rte riy a s i o ra s id a , p a s tro q d a
bo'yinturuq vena bilan umumiy uyqu 
arteriyalari o ralig 'id an yo 'nalib , 
ko'krak bo'shlig'iga boradi. Ko'krak 
bo'shlig'ida chap adashgan nerv qizi­
lo'ngach devorining oldidan, o'ng 
adashgan nerv esa orqa devoridan 
pastga tushib, diafragmaning qizil­
o'ngach teshigi orqali qorin bo'shli­
g'ig a tushadi. Qorin b o 'sh lig 'id a 
adashgan nervning o'ng tomondagi­
si me’daning orqa yuzasida, chap to­
mondagisi esa me’daning oldingi 
yuzasida chigal hosil qiladi. Shunday 
qilib, adashgan nerv joylashgan

---

joyiga qarab bosh, bo'yin, ko'krak va qorin bo'shlig'i qismlari tafovut 
etiladi. Adashgan nervning bo'yin qismi yutqin va yumshoq tanglay mus­
kullariga tolalar beradi. Orqaga qaytuvchi hiqildoq nervi esa hiqildoqning 
shilliq qavatini innervatsiya qiladi. Nervdan chiqqan yurakka boruvchi ustki 
tolalar yurak urishini pasaytirish (depressor)da qatnashadi.
Adashgan nervning ko'krak qafasi sohasidan yurakka boruvchi pastki 
tolalar, traxeya, bronxlar va o'pkaga boruvchi tolalar, qizilo'ngach devorida 
tarqaladigan tolalar chiqadi. Adashgan nervning qorin bo'shlig'i qismidan 
tarqalgan nerv tolalari me’da devorining orqasida chigal hosil qiladi. 
Chigallardan chiqqan nerv tolalari arteriya tomirlarining devorlari bo'ylab 
jigar, me’da osti bezi, buyraklar, taloq, ingichka va yo'g'on ichaklarga 
borib, ulami innervatsiya qiladi.
XI. Q o ' s h i m c h a n e r v harakatlantiruvchi nerv bo'lib, uzunchoq 
miyaning pastki qismi bilan orqa miyaning birinchi segmentlaridan tash­
kil topgan. Kalla ichidan bo'yinturuq teshik orqali chiqib, ikkita tarmoqqa 
bo'linadi. Uning bitta shoxi adashgan nervga qo'shilsa, ikkinchi shoxi 
to'sh-o'mrov-so'rg'ichsimon muskul bilan trapetsiyasimon muskullarga 
tolalar berib, bo'yin nerv chigallariga borib qo'shiladi.
XII. T i l o s t i n e r v i harakatlantiruvchi tolalardan iborat bo'lib, 
uzunchoq miyaning oliva sohasidan boshlanib, kalladan ensa suyagining 
shu nomli kanali orqali chiqqach, 
bo'yinturuq vena bilan ichki uyqu 
arteriyasi bo'ylab pastga tushadi. Nerv tolalari til va til osti muskullariga 
tarqaladi. Uning pastga tushuvchi uzun tolasi I—II bo'yin nervlari bilan 
qo'shilib, nerv qovuzlog'i (petlya)ni hosil qiladi va til osti suyagidan 
pastda joylashgan bo'yin muskullariga tolalar berib tarqaladi.