O’rta asrlarda sharq mamlakatlarida xalqaro munosabatlar va diplomatiya

Miloddan avvalgi VIII-IV asrda davomida Yunonistonda shahar-davlatlar vujudga keladi. Bu shahar-davlatlar yunoncha Polis deb atalgan. Albatta klassik davrda bu polislar orasida turli ko'rinishdagi xalqaro aloqalar formalari vujudga keldi.

Xalqaro munosabatlarning yana bir qadimiy institutlaridan biri –

amfiktoniyalardir. “Amfiktoniya” so’zi yunoncha so’z bo’lib, “atrof hududlarda

yashovchilar” degan ma’noni anglatadi. Amfiktoniyalar ibodatxonalarda tashkil

etilgan diniy ittifoqlar hisoblangan. O’ta muhim va ardog’da bo’lgan xudolar

qoshida tashkil etilgan bu ittifoqlar urug’ ichidagi, urug’lararo, qabilalararo

munosabatlarni tartibga solgan. Bayramlar arafasida har qanday urushlar

amfiktoniyalar tomonidan qat’iyan ta’qiqlangan. Ushbu ta’qiqqa amal

qilmaganlarga nisbatan “muqaddas urush” – iyeromimiya e’lon qilingan.

Amfiktoniyalardan eng yirigi Fermopil

– Demetra ibodatxonasi bo’lib, u 12 ta qabilani o’zida birlashtirgan. Har bir qabila

2 tadan ovozga ega bo’lgan. Tashkilotning bosh organi umumiy yig’in hisoblanib,

yig’in raisi iyeremnemon deb atalgan. Umumiy yig’in yilda 2 marta: bahorda va

kuzda chaqirilgan. Iyeremnemon qabila boshliqlari orasidan ovoz berish yo’li bilan

saylangan. Amfiktoniyaning har bir a’zosi unga kirishdan oldin qasamyod qabul

qilgan.

Antik Yunonistonda jamoalar va polislar o’rtasidagi

munosabatlarni tartibga solishda maxsus vakolatlarga ega bo’lgan elchilar ham

muhim rol o’ynaganlar. Gomer davrida ularni “keryuks”, “angelos” (habarchi) deb

ataganlar. Klassik davrda esa elchilar “presbeys” (oqsoqollar) deb atala

boshlangan. Presbeyslar Afina, Sparta, Korinf singari qudratli polislarda 50

yoshdan oshgan nufuzli kishilardan saylangan.

Ayrim polislarda esa elchilik

vazifalari bilan arxont va arxont-polemarxlar (harbiy sarkardalar) shug’ullanganlar.

Dastlab barcha elchilar teng huquqli hisoblanib, keyinchalik bosh elchi lavozimi

joriy etilgan. Elchilarga alohida maosh va safar xarajatlari uchun davlat tomonidan

mablag’lar ajratilgan. Elchilarga boshqa davlatlarga jo’nab ketishi oldidan ikkita

mum taxtachadan iborat yorliq taqdim etilgan. Ushbu yorliq “diploma” deb

atalgan. “Diploma” so’zi “ikkitasini birlashtiraman” degan ma’noni anglatadi.

Mum taxtachalardan biriga elchilar uchun yo’riqnoma qayd etilgan bo’lsa,

ikkinchisida elchining vakolatlari bayon qilingan.

Elchilarning asosiy vazifalari ittifoqlar tuzish, muhim shartnomalar

imzolashdan iborat bo’lgan. Shartnomalar “ilohiy hujjat” hisoblanib, uni buzish –

“xudoning qarg’ishiga uchrash” deb baholangan. Shartnomalar bandlaridagi o’zaro

majburiyatlar qasamyod bilan mustahkamlangan. Qasamyod oliy ruhoniylar

ishtirokida amalga oshirilgan. Shartnomalar ahdlashuvchi tomonlarning tillarida

tuzilib, bir nusxasi davlat arxiviga yoki ibodatxona arxiviga topshirilgan.