|
Yirik shoxli hayvonlarda kasallik yarim o’tkir turda kechganida hayvonning tana harorati ko’tariladi (40-45 gradusgacha), eti uvishib mushaklari qisqaradi, tomir urishi tezlashadi, nafas olishi qiyinlashadi. Ovqat yemay qo’yadi, nafas olishi yanada tezlashadi, hiqildog’i shishadi, nafas olganda shovqin paydo bo’ladi. Qorni shishadi, ichakdan qon aralash suyuqlik ajralib chiqadi, siydik bilan qon ketadi, natijada hayvon tezda nobud bo’ladi. Sigirlarning sut berishi kamayadi, suti sarg’ish qon tusli bo’lib, mazasi taxir bo’ladi.
Otlarda kuydirgi asosan ichak va teri shaklida bo’lib, infilьtratlar chuqur joylashadi, ular gangrena va parchalanish bilan tugaydi. Kasallik 8-36 soat, ba’zan esa 3-6 kun davom etadi.
Mayda shoxli hayvonlarda kasallik yashin tezligida o’tadi va hayvonlarning to’satdan nobud bo’lishi bilan tugaydi. Ularning ichki a’zolarida gemorragik shishlar paydo bo’ladi.
CHo’chqalarda esa kasallik mahalliy uzgarishlar bilan kechadi: bo’yin, ko’krak qafasi shishadi, nafas olishi qiyinlashadi, qusish, yo’talish, xirillash alomatlari paydo bo’ladi. Burun va og’iz bo’shlig’i shilliq kavati ko’kimtir-qizil rangli bo’ladi, tilda va qattiq tanglayda shishlar, karbunkullar paydo bo’ladi, cho’chqa asfiksiyadan nobud bo’ladi. CHo’chqalarda kuydirgi ba’zan surunkali turda o’tishi mumkin.
Demak kuydirgi kasalligining belgilari kasallangan hayvonlarning turiga qarab turlicha bo’lishi mumkin. SHu sababli kuydirgi bilan kasallangan hayvonlarni o’z vaqtida aniqlash, boshqa hayvonlardan ajratish hamda epidemiyaga qarshi chora-tadbirlarni o’z vaqtida boshlash katta epidemiologik ahamiyatga ega.
Hayvonlar turli yo’llar bilan zararlanadilar:
Alimentar: sporalar tuproq (o’t-o’lanlar yeganda) va suv (suv ichganida) bilan yuqadi
Asosan qurg’oqchilik davrida hayvonlar zararlanadilar
Kam xollarda molxonalarda boqilgan mollar infektsiya bilan zararlangan yemlarni yeganida kasallikka chalinadilar.
Hayvonlarni ikkinchi zararlanish yo’li–transmissiv–so’nalar chaqishi oqibatida bo’lishi mumkin.
Hayvonlarda kuydirgi kasalligi tarqalgan shaklda o’tkir va yashin tezligida kechadi va kasallanganlarni 95% nobud bo’ladi.
EPIDEMIOLOGIYASI
Kuydirgi kasalligining asosiy manbalari bo’lib qishloq xo’jalik va uy hayvonlari ( yirik va mayda shoxli hayvonlar, qo’y, echki, ot, tuya va boshqalar) hisoblanadi. Hayvonlarda kasallik ko’pincha ichak shaklida o’tadi. SHuningdek xastalik it, mushuk va kemiruvchilardan ham yuqishi mumkin.
SHuning uchun ham kasbga taalluqli va qishloq xo’jalik ishlari bilan shug’ullanuvchi shaxslar ustidan epidemiologik nazorat o’rnatish zarur. Xastalik asosan veterinariya xodimlarining ruxsatisiz qishloq xo’jalik va uy hayvonlarini so’yish, go’shtini nimtalash va odamlarga tarqatib yuborish, iste’mol qilish natijasida kelib chiqadi.
Odamga kasallik bemor hayvonlarni parvarish qilish, ularni majburiy so’yish, o’lgan hayvonning terisini shilib olish, kasallangan hayvonlarning terisini, junini, shoxini, suyagini qayta ishlash jarayonida bevosita muloqot orqali yuqadi.
Odam kuydirgi bilan bemor hayvonlar mahsulotlaridan tayyorlangan kiyim-kechak (palьto, po’stin, yungli yoqa, qo’lqop va shunga o’xshash) larni kiyganda, ba’zan esa kasal hayvon mahsulotlari (go’sht, sut) orqali va shuningdek, teri va jun kabi mahsulotlarni qayta ishlash jarayonida ifloslangan havo-chang orqali ham yuqishi mumkin.
Sog’lom odamga batsillalar terining ochiq qismi, nafas olish (ifloslangan havo orqali) va ovqat hazm qilish (ifloslangan oziq-ovqat mahsulotlari orqali) a’zolarining shilliq qavati orqali o’tadi.
Ba’zan esa laboratoriya sharoitida zararlanish, diversion (terroristik) qo’llashlar orqali kasallanish hollari kuzatiladi.
PATOGENEZI
Kuydirgining qo’zg’atuvchisi sog’lom organizmga shikastlangan teri, yuqori nafas yo’llari va oshqozon-ichak yo’lining shilliq pardasi orqali o’tadi.
Organizmga tushgan kuydirgi tayoqchalarining bir qismi fagotsitlar tomonidan yutiladi (fagotsitoz), qolgan qismi esa limfa va qon orqali butun organizm (jigar, taloq, o’pka, ichak devori, teri osti, biriktiruvchi to’qima va boshqalar)ga tarqaladi.
Teri orqali o’tish joyida qizarish va karbunkul paydo bo’ladi. Ko’proq terining ochiq qismi zararlanadi. Qo’l va bosh terisi bu borada eng xavfli hisoblanadi.
Kuydirgi qo’zg’atuvchisining teri yoki shilliq parda orqali qonga o’tishi kuydirgi sepsisini keltirib chiqaradi. Yuqori nafas a’zolari orqali organizmga tushganda kasallikning o’pka shakli kelib chiqadi. O’pkada gemorragik pnevmoniya belgilari namoyon bo’ladi.
Kuydirgi qo’zg’atuvchisining og’iz orqali organizmga tushishi natijasida ichak shilliq pardasida nekrotik o’choqlar paydo bo’lib sepsisni keltirib chiqaradi. Kasallikning qaysi turi kelib chiqishidan qat’iy nazar limfa bezlari shikastlanadi.
Natijada suv va oqsil moddalarining organizmga so’rilishi buziladi, shish va nekroz o’choqlari paydo bo’ladi. Qonda kuydirgi qo’zg’atuvchilari ko’payib, ularning zaharli moddalarining miqdorini o’sishi kuzatiladi. Organizmning kuchli zaharlanishi natijasida tana haroratining ko’tarilishiga, yurak-qon tomir sistemasi faoliyatining buzilishiga va shokka olib keladi.
Immunitet va uning xususiyatlari
Kuydirgi kasalligiga odamlarning moyilligi yuqori bo’lib, ko’pincha uy va qishloq xo’jalik hayvonlarini parvarish qilish bilan bog’liq bo’lgan kattalar va bolalar kasallanadilar.
Sog’lom organizmga tushgan kuydirgi mikroblari organizmning himoya kuchidan halok bo’ladi. Ushbu holat bemor organizmida pretsipitinlar, agglyutininlar, komplement bog’lovchi antitelolar paydo bo’lishi bilan bog’liq.
Bemor tuzalgandan so’ng uning qonida kasallik chaqiruvchi batsillalarga qarshi immunitet hosil bo’ladi. SHuning uchun ham kuydirgi bilan ikkinchi marta kasallanish juda ham kam uchraydi.
KLINIKASI
Do'stlaringiz bilan baham: |
