O’rta asr numizmatik materiallarning jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy hayotini o’rganishdagi ahamiyati

Choch
. Bu viloyatning turli joylarida zarb etilgan tangalar g’oyat 
xilma xildir ko’pincha tangalarning o’ngida tik boquvchi yoxud yuzini xiyol 
chetga burib turgan hukumdor yoki shoh va malikaning siymolarini ko’rish 
mumkin. Aksariyat hollarda bu tasvirlar aniq bir shaxsning portr et
belgilaridan xoli bo’ladi va umumiylashgan, ba'zan hatto sxematik obraz 
tarzda ifodalanadi. Tangalarda yirtqich hayvon yaydoq ot va tuch tasvirlari 
tez – tez uchrab turadi. Bizning taxminimizcha, bu jonivorlar hkumdor 
urug’ining homiy totimlari bo’lsa kerak. Tangalarning tersi bir xil tre – 
o’rtada tamg’a, uning gir atrofida hukumdorning ismi, unvoni hamda mulk 
nomi sug’d yozuvida berilgan
1
.
Sug’d
. Ilk sug’d tangalarining o’ngida silliq sochli ma'budaning tasviri 
bo’lsada, 7 asrning yarmida sug’d hokimlari- ihshidlar hamda ularga tobe 
amlokdorlar to’rtburchak teshikli hech bir tasvirsiz siyqa tangalari zarb qila 
boshlashdi. Tanganing o’ngida kursiv bilan berilgan sug’d yozuvi 
hukumdorning ismi va unvonini bildiradi.
Tanganing tersida esa har bir hukumdorning o’z sulolasiga xos b elgi 
berilgan. Bunday tangalar ulardagi ism va unvonlar o’zgartirilib, yettisoyda 
turgash nomli turk qabilasi, buxoro vohasida savdogarlar shahri bo’lmish 
Poykent, Shimoliy Tohariston va Shoshda zarb etilardi. Eng so’nggi sug’d 
tangalarida eramizning 7 asridan boshlab, sug’d yozuvlari bilan bir qatorda 
qisqacha arab yozuvlari ham paydo bo’la boshlagan.
1
Rtveladze E.O’rta Osiyoning qadimgi tangalari. T.: G’.G’ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1987, 21-
bet. 

---

39 
Istravshan
. Qadimda hozirgi Tojikiston SSSR Lelinabod oblasti hamda
O’zbekiston SSSR Jizzax oblasti territoriyalari joylashgan bu kichik o’lka 
hokimlari eramizning 7 asr 2- yarmida va 8 asrning 1 yarmida
o’zmischaqalarini zarb qilishardi. Bu tangalarning o’ngida sosoniylar 
tangalariga taqlidan boshiga qanotli chambar kiygan hokimning tasviri 
berilgan. Hokim satagariy tangalarida buning o’rniga bud parstlarning 
donishmandlik ramzi bo’lmish fil tasviri berilgan.
Buxoro
4-5 asrlarda zarb etilgan buxoromiz tangalarining o’ngida toj 
kiygan hokim boshining nuqtalar bilan o’ralgan tasviri, terisida esa 
sosoniylarning angalariga xos otashparstlar mehrobi yoki tamg’a berilgan. 
Oromiy tilidagi hukumdorlarning ismi va unvonini ifodalaydi.
Er. 5- asr o’rtalarida bu yerda sosoniy sulolasiga mansub shoh 
varahrabiy tangalariga o’xshatib kumush dirhamlar zarb etish yo’lga 
quyildi. Ularning o’ngida boshida jimjimador tojli, sosoniylar 
shahamshohi yon tomonidan olingan tasviri, t ersida muqaddas olov 
qo’riqchilari mobedlarning tasviri tushirilgan. Tangalardagi yozuv sug’d 
xatining buxoro shakli bo’lib, “Buxoro shohi” ma'nosini anglatadi . Bir 
tarafida Nortuya - bu “avesto” da keltirilgan urush ma'budi Veretratma 
bo’lsa kerak. –tasviri berilgan mis tangalar ham keng joriy etilgandir.