O‘rta asr G‘arbiy Yevropa davlatchiligiga umumiy tavsif Franklar davlatida huquqning asosiy belgilari

German qirollik (knaz)lari absolutizmi davri (XVII–XVIII asrlar). XV asrning oxiri va XVI asrning birinchi yarmi Germaniyaning iqtisodiy yuksalish davri bo‘ldi. Biroq iqtisodiy taraqqiyot juda notekis kechgan. Bu vaqtda Fransiya va Angliyada savdo va sanoatning rivojlanishi mamlakatning markazlashuviga olib keldi. Germaniyada esa bu jarayon alohida knazliklar doirasida yuz berishi natijasida siyosiy tarqoqlik yanada mustahkamlandi. XVII asrda absolutizm har bir german davlatida o‘rnatilgan edi. Bu esa mamlakatning iqtisodiy va siyosiy tarqoqligini mustahkamladi. Fransiya va Angliyadagi absolutizm davlat birligini ta’minladi.

Germaniyada diniy shakldagi ijtimoiy-siyosiy harakatlar oqibatida bir mazhabdagi shimol (protestont) va janub (katolik) qismlariga bo‘linish yuz beradi. Ko‘zlangan maqsadlar cherkov hokimiyatini cheklash, feodalizmni tugatish va mamlakatni birlashtirishga qaratilgan edi. Ushbu jarayonda knazlarning hokimiyati ancha kuchayadi. Negaki, yuqori tabaqalar quyi tabaqalardan himoyalanish uchun uning madadiga muhtoj bo‘ladi.

XVII asr o‘rtalarida imperator va shimoliy knazliklar bilan tuzilgan Vestfaliya sulhi imzolanishi natijasida knazlarning oliy huquqlari tan olinadi. Ular ichki va tashqi mustaqillikka ega bo‘ladilar.

XVII–XVIII asrlarda davlat tuzumi deyarli o‘zgarishsiz saqlanib qoldi. Imperator lavozimi, reyxstag va imperiya sudi o‘z hokimiyatiga ega bo‘lmaydi. Imperator faxriy unvon egasi bo‘lib qoladi. Knazlar imperator oldidagi majburiyatlardan ozod bo‘lib, knazliklar imperiya yurisdiksiyasidan chiqadi. Knazlar o‘z yerlarida imperiyadan to‘la mustaqil bo‘lishdi. Dindorlar ham ular hokimiyati ostiga tushib qoladi. Lentaglar deyarli chaqirilmay qo‘yilgan.

Shunday qilib, Germaniyada burjuaziya ustidan feodalizm tarafdorlari bo‘lgan dvoryanlar knazlar boshchiligida g‘alaba qozonishadi. Boshqa mamlakatlarda dvoryanlar va burjuaziyaning kuchlari barobar bo‘lib turishi butun mamlakatda absolutizm o‘rnatilishini ta’minlagan.

Ko‘pdan ko‘p german davlatlari orasida ulardan ikkita yirigi Prussiya va Avstriya XVII–XVIII asrlardayoq Yevropa tarixida katta rol o‘ynagan.

Ular har ikkalasi Germaniya imperiyasi tarkibida bo‘lib, har birining o‘z rivojlanish tarixi bor. Jumladan, Prussiya qirolligi XVIII asrgacha Brandenburg markgrafligi edi. 1701-yilda Brandenburg kurfyuristi Fridrix III (1688–1713-y.) Italiya merosi borasidagi ishtiroki evaziga imperatordan Prussiya qiroli unvonini oladi. Brandenburg-Prussiya davlati slavyan yerlari va boshqa nemis knazliklari hisobiga o‘sib boradi. Siyosiy sohadagi yutuqlari esa imperator hokimiyatining zaiflashuvi bilan bevosita bog‘liq. U XVIII asrdan absolut monarxiya shaklidagi harbiy despotiyaga aylanadi. Shu davrdanoq kuchli boshqaruv apparati, ko‘p sonli byurokratiya va armiya vujudga keltirilgan.

Davlat hokimiyati cho‘qqisida qirol turgan. U imperiyaning kurfyuristlar kollegiyasi tarkibiga kirgan. Qirol huzurida Yashirin kengash mavjud bo‘lib, u davlat boshqaruvining oliy organi edi. Prussiya armiyasi o‘sha vaqtda Yevropadagi eng ko‘p sonli va intizomli armiya hisoblangan.

Avstriya davlatiga qisqacha to‘xtalsak, u dastlab qoloq knazlik bo‘lgan. XVIII asrda mamlakatni siyosiy jihatdan kuchaytirish maqsadida dastlab qo‘shinni yaxshilash va ko‘paytirishga qaratilgan harbiy islohotlar amalga oshiriladi. So‘ngra ichki ishlar va moliya sohasini tartibga soluvchi organlar ta’sis etiladi. 1760–1761-yillarda markaziy boshqaruv organlari qayta tashkil etiladi. Shu tariqa Avstriya markazlashgan kuchli davlatga aylangan.